Hoe vandaag kerk-zijn? Gaat het bij geloven alleen maar over ‘zondevergeving’ en ‘hemel’? En doet vaak alleen ons ‘hoofd’ maar mee?
In zijn nieuwste boek Verlangen naar het goede leven, begint Douma bij datgene waar Jezus voor gekomen is: Ik ben gekomen om jullie het volle leven te geven (Joh.10,10-11). In de kerk mag en moet het dáárover gaan. Over leven dat weer gaat stromen, gaat opbloeien en dat tot bestemming komt.
Het volle leven
In Johannes 10 wordt voor ‘leven’ het Griekse woord ‘zoée’ gebruikt en niet het woord ‘bios’. ‘Bios’ gaat over het fysieke leven. Zoée gaat over een andersoortig leven, een ‘hemels leven’, en dan in het hier en nu. Alsof er een andersoortige dimensie gaat meeresoneren in het leven op dit moment, een hemelse dimensie van vreugde en overvloed.
Jaren terug had Douma ontdekt dat het Koninkrijk het hart van de prediking van Jezus betrof. Het heeft hem verbaasd dat hij in in de kerkelijke verkondiging, in geloofsopvoeding en theologiestudie zo wéinig over het Koninkrijk had gehoord. Waar het wel vaak om draaide was dit: ‘Jezus is gekomen om aan het kruis voor onze zonden te sterven zodat het weer goed is tussen God en ons en wij naar de hemel kunnen als we sterven.’ Maar Jezus spréékt hier niet eens over, Hij heeft het over het Koninkrijk dat in Hem gekomen is. Gods nieuwe wereld zeg maar.
Echt zichtbaar is dat Koninkrijk overigens niet. Geen leger of paleis. Of het moet in eerste instantie om Jezus zelf gaan als de belichaming van dat Koninkrijk. Het Koninkrijk is daar waar Jezus is en waar zijn leven stroomt. Een leven van vrede, gerechtigheid, dienstbaarheid, vreugde en gehoorzaamheid. Hij roept ons op tot inkeer, om ons oude leven en onze oude visies (idealen, cynisme) te laten varen.
Praatgeloof
Het anders kerk-zijn waar Douma in zijn boek voor pleit, is een vorm waarin het niet draait om de kerk, maar om het Koninkrijk. De kerk is ‘slechts’ een oefenplaats voor dat koninkrijk, en een teken van Gods nieuwe wereld.
Hoe moet zo’n kerk eruitzien? Niet hoe het er nu vaak uitziet: veel vergaderen, praten, preken, cursussen. Het christelijke geloof lijkt soms wel eens een praatgeloof. Een systeem van opvattingen, vooral een ‘hoofd-ding’. Terwijl het goed zou zijn als het christelijke geloof wat meer een praktijkgeloof zou worden. Dingen die je samen doet. Om je geloof in Jezus uit te drukken. Dingen als samen eten, samen vasten, gastvrijheid, vergeving schenken, in verzet komen tegen, samen stil worden, samen bijbellezen. Om in het doen van al deze dingen Gods actieve tegenwoordigheid bemerken. De liturgie van de zondagse diensten, waarin we samen lezen (Woordbediening), samen delen (doop) en samen eten (avondmaal), moet op de een of andere manier verbinding krijgen met doordeweekse praktijken, anders blijft dat zondagse een op zichzelf staand iets.
Let op het verband met de bekende drieslag van hoofd (overtuigingen, waarheid), hart (verlangens, echtheid), en handen (praktijk, goedheid). Veel aandacht gaat echter vaak naar ‘hoofd’ (overtuigingen, waarheid).
Verlangens van het hart
Mensen zijn echter niet zozeer denkende als wel verlangende wezens. Ons doen en laten wordt dáárdoor bepaald. Daarom is het niet handig om enkel ons hoofd vol te proppen met waarheden, met ideeën, opvattingen en dogma’s. Op het niveau van ons hart moeten onze hoop en verlangens worden hervormd. Want je bent wat je liefhebt, zei Augustinus al.
Naast aandacht voor het ‘hoofd’ is er in veel kerken aandacht voor het derde aspect in de drieslag: handen. Maar dan vooral in de betekenis van hoe het hoort. Dat betreft dan de geboden en de morele leefregels waaraan ons gedrag moet voldoen. Maar los van het hart functioneert dit niet.
Aandacht is nodig voor het hart, want dáár begint het, omdat daar onze hoop, verlangen, toewijding en vertrouwen zetelen (of niet). Is die aandacht er eigenlijk wel in de kerken? In veel kerken krijgt de secularisatie de schuld van de uittocht uit de kerk, maar hoe terecht is dat? Natuurlijk kunnen we wijzen op het wereldse nihilisme (secularisatie van het denken) en op ‘wereldse’ praktijken (inzake zondagsrust, seksualiteit, secularisatie van de ‘handen’). Maar ligt het niet dieper? Dat er een secularisatie van het verlangen (hart) gaande is? We leven in wat we noemen ‘the economy of the desire’. Het draait in onze consumentistische samenleving volop om behoeften, verlangens en wensen en de inwilliging daarvan.
Verlangen naar heelheid
Verlangen gaat aan denken en doen vooraf. Mensen hebben wezenlijke verlangens (naar gerechtigheid, schoonheid, spiritualiteit en verbondenheid). Hen helpen deze verlangens te richten op God, op het goede leven, op het Koninkrijk van Jezus, dat is waardevol. Door praktijken van samen lezen, samen delen, samen eten. Het gaat er hierbij om dat Jezus wordt verbonden met ons leven hier en nu. Anders lijkt Hij zo ver weg. Terwijl wij Hem kunnen ontmoeten in onze wederzijdse ontmoetingen rond lezen, delen en eten.
Een praktisch, theologisch gefundeerd boek dat ook nog eens zeer prettig leest.
Nynke Sikkema-Holwerda, Hoogeveen
Jos Douma, Verlangen naar het goede leven, Boekencentrum: Zoetermeer 2016, 182 pag., € 17,90, ISBN 978 90 239 7125 2