In oktober 1834 schreef de kerkenraad van Ulrum, onder leiding van ds. Hendrik de Cock, de Acte van Afscheiding of Wederkeering. Met de ondertekening daarvan was de eerste afscheiding van de Nederlandse Hervormde Kerk een feit. Veel gemeenten volgden De Cocks voorbeeld.
De Afscheiding werd vanuit de kerk en van overheidswege met harde hand bestraft. De vervolging was heftig, in ons eigen land, nota bene. Ze hebben geleden.
De afgescheidenen kenden ook de crisis der jeugd. Aanvankelijk waren ze niet erg eensgezind. Enkele stromingen vormden in 1869 de Christelijke Gereformeerde Kerk.
Vrije genade
Hoe was de prediking van de afgescheidenen? Ze preekten Schriftuurlijk. Gods Woord werd zorgvuldig uitgelegd. Vanuit de tekst werd verklaard wat in het hart van de gelovigen omgaat, wat God de Heilige Geest werkt in het zondaarshart. Wat spreken bijvoorbeeld de Psalmen daar duidelijk van: Psalm 25, Psalm 32, Psalm 51, Psalm 119, Psalm 130, Psalm 138. Daar is het buigen voor de Heere, de belijdenis van zonde en schuld. Daar is ook het vluchten tot de Heere Jezus Christus, het schuilen bij Hem.
Levenservaringen, innerlijke vreugde en verdriet kwamen ter sprake, geloofservaringen, de strijd van Gods kerk en het verlangen naar zekerheid. De afgescheiden predikers trachtten zielen te winnen voor Christus.
Zondaren moeten met God verzoend worden. Dat kan alleen door Christus. Hij is de Middelaar. Buiten Hem blijven we verloren. De ellende van de mens moet aangewezen worden, opdat er plaats komt voor Christus. Alleen door het persoonlijke geloof hebben we deel aan Hem.
De prediking van de afgescheidenen kan positief gewaardeerd worden. Ze was niet alleen ontdekkend, maar ook vertroostend - de prediking van vrije genade. De Heere heeft deze prediking rijk gezegend. Het aantal gemeenten nam toe. Er was groei in de breedte én in de diepte.
Machtshonger
In 1886 brak de Doleantie uit. De politieke Abraham Kuyper wist een aantal gereformeerden mee te krijgen. Ze zegden de gehoorzaamheid aan de hervormde synode op. Het synodale juk werd afgeworpen, eerst te Amsterdam, vervolgens in vele gemeenten het hele land door. In veel dorpen en steden kwam het tot een splitsing. De dolerenden verenigden zich in de Nederduitsche gereformeerde kerken.
De christelijk-gereformeerden maakten ernstig bezwaar tegen Kuypers leer van de veronderstelde wedergeboorte, waarin geleerd werd dat kinderen van gelovige ouders gehouden moesten worden voor wedergeborenen. Professor J.J. van der Schuit zei: Het lijkt wel alsof tegenwoordig de kinderen wederom-geboren de wieg uitrollen.
125 jaar geleden, in het jaar 1892, slaagde Kuyper erin, een Vereniging tot stand te brengen tussen de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Dolerenden.
Deze Vereniging werd helemaal van bovenaf tot stand gebracht. Ze ging buiten de leden om. De gemeenteleden werden totaal niet gehoord.
Veel christelijk-gereformeerden verzetten zich dan ook tegen het hiërarchisch beleid in het algemeen en tegen de hegemonie van dr. Kuyper in het bijzonder. Zelfs de Theologische School te Kampen leek niet veilig voor de machtshonger van Kuyper.
Christelijk-gereformeerd blijven
Ds. F.P.L.C. van Lingen en ds. Jac. Wisse dienden samen een bezwaarschrift in bij de synode van de CGK. Kerkrechtelijke, historische en dogmatische bezwaren werden aangevoerd. Met klem werd verzocht de Vereniging op deze wijze niet te sluiten.
Het stuk is door ruim zevenhonderd leden ondertekend; ze kwamen uit tal van plaatsen. Maar de synode schoof hun bezwaren aan de kant.
De kerken van Zierikzee, Teuge en Noordeloos lieten aan hun classis en aan de regering weten, dat zij niet met de Vereniging mee konden gaan. Ze bleven christelijk-gereformeerd.
Dat is precies honderdvijfentwintig jaar geleden. Over di Van Lingen en Wisse hoop ik nog twee stukken te schrijven. Met enige anekdoten.
Christelijke gereformeerden kennen niet de veronderstelde wedergeboorte. We preken dat kinderen niet uitgesloten zijn van het genadewerk van God. Gelukkig niet. Maar men moet dat genadewerk bij gedoopte kinderen zeker <<cursief>>niet veronderstellen<<einde cursief>>. Jong en oud - wij moeten bekeerd worden en vernieuwd worden. Verbondskinderen moeten verloren zondaren worden (Luk.15, 4-7). Zo worden ze voor eeuwig behouden. Door de <<cursief>>zoekende liefde<<einde cursief>> van de Herder.
Kuypers leer van de doopbediening op grond van een veronderstelde wedergeboorte bij het kind is niet bijbels. En ook niet volgens de confessie.
Werfkracht
Heel wat broeders en zusters die niet overweg konden met de leer van de veronderstelde wedergeboorte, hebben zich (in de loop van tientallen jaren) aangesloten bij de Christelijke Gereformeerde Kerken.
Van Lingen en Jac. Wisse gaven leiding aan het kerkelijke leven. Spoedig werd al een synode gehouden. De Wekker werd het orgaan van de CGK. Wisse was redacteur; hij heeft heel veel voor De Wekker overgehad.
Reeds in 1894 werd in Den Haag een Theologische School geopend. Dat is ook bijna 125 jaar geleden. Nu is de Theologische Universiteit te Apeldoorn gevestigd.
Het aantal gemeenten groeide verbazend snel. De kerk van Groningen dateert van december 1893, die van Leeuwarden van juli 1893. Ulrum 1895. Urk 1894. Zwolle 1895. Hoogeveen 1904. Assen 1901. De kerken hadden een zekere werfkracht. Dat kwam mede door de prediking van vrije genade.
H. van der Ham, Dordrecht
Ds. H. van der Ham is predikant naar art.6, voor het pastoraat onder varenden. Vorig jaar verscheen zijn boek: <<cursief>>Ambtsbroeders. Uit het leven van ds. F.P.L.C. van Lingen en ds. Jac. Wisse<<einde cursief>>. Boekhandel De Roo: Zwijndrecht, 279 pag., gebonden, geïllustreerd, € 19,95, ISBN 978 90 8718 040 9.