In de afgelopen jaren ben ik intensief bezig geweest met het thema seksueel misbruik. Ten bate van mijn afstudeeropdracht voor de opleiding godsdienst en pastoraal werk aan de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle, zocht ik naar een antwoord op de vraag hoe slachtoffers tot spreken kunnen komen. Daarbij heb ik me gericht op de orthodox protestantse kring. Naast mijn onderzoeksverslag schreef ik een roman over dit thema.
“Door het gedrag van mijn ouders heb ik God nooit als een liefhebbende Vader kunnen zien”.
Voor mij zit een slachtoffer van seksueel misbruik in de orthodox protestantse kring.
Eind dertig is ze. Pas sinds een jaar of drie kan ze God pas zien zoals Hij werkelijk is. Ze vertelt over de weg die ze is gegaan. Een weg waarin ze zich vaak verlaten heeft gevoeld, zowel door God als door mensen. Hoewel de kerkgemeenschap wist dat er sprake was van ernstige problemen binnen het gezin waarin ze opgroeide, stak niemand de helpende hand naar haar uit. Er werd wel over haar gepraat maar nooit mét haar. Ze keerde zich steeds meer in zichzelf en ontwikkelde tal van psychische klachten. Daarbij was ze ervan overtuigd dat God van haar vroeg dat ze zweeg.
Tot tweemaal toe bracht deze man zijn dochter naar een abortuskliniek om de gevolgen van zijn daden weg te laten halen.
Terugkijkend vertelt ze hoe ze wilde dat ze als kind had geweten wat ze nu wist: dat het eren van je ouders niet betekent dat je je mond moet houden over wat niet goed is. Had iemand het haar maar eerder verteld… ‘Dan was ik eerder gaan praten’ vertelt ze. ‘Zeker weten’.
Een ander slachtoffer vertelt hoe het gezin waarin zij opgroeide juist bekend stond als modelgezin. Vader had een belangrijke taak in de kerk. Wie zou geloven dat in dat keurige gezin seksueel misbruik speelde? Bovendien vertelde haar vader dat God het goed vond wat hij deed. Tot tweemaal toe bracht deze man zijn dochter naar een abortuskliniek om de gevolgen van zijn daden weg te laten halen. Op wie kon zij nog hopen? Terugkijkend ziet ze hoe haar vader haar als het ware heeft gehersenspoeld. Het duurde lang voor ze dat zag. Ze is nu halverwege de veertig en durft pas sinds enkele jaren te praten; aarzelend en met horten en stoten. Werken kan ze niet, ze heeft haar handen vol aan haar therapietraject.
De verhalen die slachtoffers vertellen zijn ronduit schokkend. De redenen om mee te werken aan het onderzoek hingen vaak samen met de hoop dat de kerk iets gaat doen met dit thema. Er wordt nog veel gezwegen over misbruik. De predikanten, ouderlingen en hulpverleners die werden geïnterviewd vertelden eveneens schokkende verhalen. Ze onderstreepten allen het belang van spreken; dit opent de weg naar heling en genezing.
‘Zolang je niet spreekt, stik je’, vertelt een predikant. ‘Het raakt heel je bestaan en dus omvat het heel je leven. Ik ben er echt van overtuigd, het moet eruit’.
In het onderzoek kwamen mensen aan het woord uit orthodoxe en bevindelijk gereformeerde kerken.
Aanleiding voor het onderzoek
Seksueel misbruik grijpt diep in. De gevolgen zijn vaak langdurig en kunnen zichtbaar worden in allerlei klachten die zorgen voor sterke emoties als angst, boosheid en verdriet.
De eenzaamheid waarin een slachtoffer vaak worstelt met zijn of haar geheim is groot. Door het langdurige zwijgen blijft niet alleen het geweld langer in stand, de ernst van de gevolgen neemt ook toe.
Vorig jaar werden de mensen in de orthodox protestantse kring opgeschrikt door de uitkomsten van het rapport van MOVISIE (Bakker en Felten, 2012). In dit rapport met de mantel der liefde werd duidelijk dat in de orthodox protestantse kring mogelijk langer gezwegen wordt over huiselijk geweld, waaronder seksueel misbruik.
Ook in kerken
Je zou hopen en misschien zelfs verwachten dat seksueel misbruik in de orthodox protestantse kringen minder vaak voorkomt, gezien de sterke waarden en normen. Helaas blijkt dit niet het geval te zijn. Misbruik komt voor in alle kringen en lagen van de bevolking. Dat geldt ook voor andere vormen van huiselijk geweld zoals lichamelijke of emotionele mishandeling en verwaarlozing. Ook hiervan zijn de gevolgen ernstig te noemen.
Spreken over seksueel misbruik is moeilijk, dat geldt voor alle slachtoffers. Schaamte, schuldgevoel, loyaliteit en angst voor reacties en gevolgen, spelen hierin een belangrijke rol.
Invloed orthodox protestantse kring
Slachtoffers uit de orthodox protestantse kring hebben vaak een dubbeltrauma. Zij zijn, zoals elk slachtoffer, bang voor de gevolgen wanneer zij gaan praten en kampen met schuldgevoelens. Die angst en het schuldgevoel worden vaak verzwaard vanuit de geloofsleer en het godsbeeld dat mensen meekrijgen. Slachtoffers uit de orthodox protestantse kring hebben dan ook vaak een dubbel gevecht te leveren. Zij hebben niet alleen een lange weg te gaan in het verwerken van het seksueel misbruik maar ook in het vinden van een eigen weg naar en met God.
Daar zit vaak de moeilijkheid; het is voor buitenstaanders erg moeilijk om echt te begrijpen wat slachtoffers doormaken.
Daarnaast lijkt het erop dat men in veel kerken niet goed weet hoe men met deze problematiek om moet gaan. Er is sprake van verlegenheid, van onkunde soms. Bij sommigen bestaat zelfs het idee dat seksueel misbruik niet of minder voorkomt binnen de eigen kring. Verder lopen slachtoffers tegen praktische zaken aan. Zo kan het moeilijk zijn dat slachtoffers soms niet kunnen kiezen naar welke – vaak mannelijke- ambtsdrager zij toe kunnen gaan.
Hoop
Er zijn ook factoren in de orthodox protestantse kring die mensen juist kunnen helpen om erover te gaan praten. Praktisch valt te denken aan het goede sociale vangnet dat geboden kan worden. Hoewel de sociale context voor een aantal juist verstikkend werkt, is er ook hulp van binnen uit. Er zijn medestrijders die naast slachtoffers willen staan en hen willen steunen. Er zijn ook mensen die verder nadenken over preventie, bijvoorbeeld MOVISIE; een landelijk kenniscentrum op het terrein van sociale vraagstukken, o.a. bij de aanpak van huiselijk en seksueel geweld. Samen met verschillende kerkelijke denominaties werken zij aan het project Herder op zijn hoede waarin onder andere gekeken wordt naar preventie. Maar er is meer wat slachtoffers kan helpen en dat is de manier waarop de Bijbel helderheid geeft over het omgaan met recht en onrecht en de weg naar genezing. Soms vraagt dat wel de nodige (her)bezinning in een gemeente waarin veel dingen mis kunnen gaan.
Onbegrip
Wat slachtoffers nodig hebben is veiligheid en vertrouwen. Dat ontstaat soms op basis van (langdurige) relaties. Vertrouwen ontstaat ook als een ander helder positie inneemt en openlijk benoemt dat seksueel misbruik niet goed is.
Daarnaast verlangen slachtoffers intens naar begrip. En daar zit vaak de moeilijkheid; het is voor buitenstaanders erg moeilijk om echt te begrijpen wat slachtoffers doormaken. Om die reden heb ik de belevingskant van slachtoffers belicht in een roman waarbij ik geprobeerd heb helder te maken hoe manipulatie en misbruik bij elkaar horen en hoe godsdienstige aspecten daarin een sterke en zelfs versterkende rol kunnen spelen.
Het NGJ geeft tips
Boek: In Mantel der liefde (Kampen, uitgeverij Brevier) krijgen slachtoffers een stem. De worsteling tussen eigenwaarde en loyaliteit, weten en twijfel, schuld en angst wordt beschreven vanuit het perspectief van een slachtoffer. Dit geeft inzicht in het dubbel-trauma waar veel slachtoffers uit de orthodox protestantse kring mee worstelen. Het boek is te koop (of te bestellen) bij elke boekwinkel. ISBN: 9789491583193. Meer informatie vindt u op www.henriekegroenwold.nl
Doen: in steeds meer vrijwilligersorganisaties wordt het gemeengoed om helderheid te scheppen over gewenst gedrag door iets van een gedragscode op te stellen. De verwachting is dat binnen enkele jaren ook kerken verplicht worden dit te doen en van iedere kinder- of tienerwerker een verklaring omtrent gedrag moet kunnen overleggen. Praat daarover in jullie jeugdraad en met jullie leiders. Misschien juist een uitgelezen moment om met elkaar te zeggen: wij staan voor veilig jeugdwerk met elkaar!
Henrieke Groenwold
– jeugdwerker NGK Kampen