Sinds 9 juli (en tot 5 januari 2014) is er een tentoonstelling in het Drents Museum te Assen waarin de Dode Zeerollen centraal staan. Openingstijden en andere informatie zijn te vinden op www.drentsmuseum.nl. Dat het om meer gaat dan alleen wat losse snippers papier (lees: perkament), blijkt uit een verslag van een museumbezoeker.
Op een dag met voorspelde regenbuien kwam ik, op weg naar het Drents Museum, een lange rij wachtenden voor mij tegen. Zo'n drukte had ik niet verwacht, en zo'n bont gezelschap evenmin. Natuurlijk, de grijze hoofden ontbraken niet, maar er waren ook complete gezinnen met soms kleine kinderen. Ik zag mannen met een keppeltje, en ook mannen die in zwart kostuum te denken gaven aan dominees. Allemaal op wacht voor de expositie van de Dode Zeerollen. Velen van hen waren ergens in de provincie op vakantie, en de weersomstandigheden deden hen voor het museum kiezen. Het was deze dag uitzonderlijk druk, en dat bracht iemand van het personeel tot de voortreffelijke gedachte om de handzame tentoonstellingsboekjes maar vast uit te delen. Konden we de wachttijd zinvol benutten om ons op de tentoonstelling voor te bereiden. Eenmaal binnengekomen, bleek het wachten en langzaam in een rij doorschuifelen nog niet afgelopen. In een sneltreinvaart langs alle objecten was uitgesloten. Dus werden we gedwongen om uitvoeriger kennis te nemen. Dat was ook wel nodig.
Vondsten in de woestijn van Juda
Dat was de titel van een boekje dat ik thuis vond. Het was in 1956 geschreven door prof. dr. J. van der Ploeg OP, oudtestamenticus te Nijmegen, en het verscheen in de reeks Prisma Boeken. Het bevatte een beschrijving van de vondsten in Qumran in 1947, met daarbij heel wat achtergrondgegevens en enkele vertalingen van fragmenten uit de rollen. Sindsdien is er hard gestudeerd in verschillende universiteiten en instituten om de inhoud van de rollen vast te stellen en te vertalen. Zo is er ook in Groningen aan gewerkt door prof. dr. A. S. van der Woude en dr. B. Jongeling. Later hebben anderen dat werk voortgezet. De vondsten die hier worden geduid, zijn fragmenten tekst, geschreven op perkament of papyrus, die in grote vazen waren gestopt. Die vaten waren verstopt in grotten langs de Dode Zee. Bij eerste bestudering bleek al dat het geschriften waren die toebehoorden aan een joods-religieuze gemeenschap die zich in deze omgeving gevestigd had. Daarbij waren fragmenten bijbeltekst (Jesaja, Habakuk, Psalmen), maar ook geschriften die vertelden over opvattingen en gebruiken van die Qumran-gemeenschap. Al snel werd het belang voor de bijbelwetenschappen ingezien. In eerste instantie waren de verwachtingen zelfs hooggespannen. Tal van onduidelijkheden uit de Hebreeuwse tekst zouden nu worden opgehelderd. Daarvan zijn zeker voorbeelden te geven, maar toch niet zoveel als vele geleerden hoopten.
Wat valt er te zien (en te horen)?
Het hart van de tentoonstelling wordt gevormd door een zestiental fragmenten van die Dode Zeerollen. Dat is maar een fractie van het totaal, en het kan onder zeer beschermende omstandigheden bewonderd worden. Want de stukjes tekst zijn uiterst kwetsbaar voor licht, vochtigheid en stof, om maar iets te noemen. Via een vergrootglas kun je zo'n fragmentje bekijken, nadat je met een knopje een lampje hebt aangeknipt. Het brandt maar beperkte tijd. Dat is overigens niet zo erg, want verreweg de meeste bezoekers zullen geen Hebreeuws kennen, en wie er wel wat van weet, zal moeite genoeg hebben om deze vorm van Hebreeuwse letters te ontcijferen. Niettemin valt er heel wat te beleven op deze tentoonstelling, omdat er allerlei voorwerpen uit Israël te zien zijn. Veelal zijn het resultaten van archeologisch onderzoek. Van piepkleine olielampjes tot een groot brok tempelmuur. Daarnaast veel afbeeldingen en foto's en ook filmfragmenten. Want tot de ontstaansgeschiedenis van de Qumran-gemeenschap en het opbergen van de geschriften hoort ook een stuk geschiedenis van Romeinse bezetting en het optreden tegen opstandige groeperingen. De eerste eeuw van onze jaartelling was zeer onrustig in het Midden-Oosten
Na zoveel jaren
Dat de rollen niet ongeschonden bewaard zijn, laat zich verstaan. Wie de foto's ziet van wat men heeft aangetroffen, staat verbaasd over wat er beschadigd is, maar meer nog over wat er gedaan moest worden om alle fragmenten en snippers kundig te conserveren. In een aparte afdeling is daar heel interessant materiaal over verzameld. Bovendien kan de bezoeker via beeldschermen deskundig commentaar te zien en te horen krijgen. Monnikenwerk is er verricht om deze enorme puzzel op te lossen. Vervolgens komt het ontcijferen en vertalen aan de orde. Wanneer er veel hiaten zijn is het niet simpel om voorstellen te doen voor de verdwenen tekst. In de vertalingen treffen we dan ook hele passages met stippellijntjes aan. Nog is lang niet alles ontdekt en opgelost.
Ten slotte
Gepoogd is om de betekenis van deze vondsten te schetsen voor de religies die met eenzelfde bron te maken hebben: jodendom, christendom en islam. Dat is niet zo uitvoerig behandeld. Het is wel mooi dat de kerken in Assen er bij betrokken zijn, door middel van lezingen en zelfs museumdiensten, als ik het goed begrepen heb. Er is voldoende materiaal om mee te werken, zeker omdat er ook nogal wat zaken uit Jezus dagen een rol spelen.
De samenwerking van Israel Antiquities Authority, Rijksuniversiteit Groningen en Drents Museum heeft iets bijzonders opgeleverd. Het is een bezoek dan ook zeker waard.
Arum
Hans Ruiter
Ds. D. J. K. G. Ruiter is emerituspredikant en lid van het deputaatschap kerk en Israël.