Nadenkend over traditie kun je aan twee einden van het touw van de traditie trekken. Dat van het verleden. En dat van de toekomst. Dat laatste doet Brian McLaren in zijn boek De grote spirituele shift . Voor het woord shiftt wordt in de oorspronkelijke Engelse titel Migration gebruikt; migratie. McLaren benadert het christendom – en zo ook de traditie - vooral als een constante beweging.
Geloofsstandpunten
Het is zinvol om het te hebben over één van de drie aanhangsels van het boek. Dat heeft als titel: ‘Meer over geloofsstandpunten’. McLaren brengt een onderscheid aan tussen theoretische en relationele geloofsstandpunten. Een voorbeeld van het eerste: ik geloof dat God bestaat. Een voorbeeld van het tweede: ik geloof in God. In het eerste geval geloof je in het bestaan van (God) en in het tweede geval is het de vraag of ik loyaal, trouw en toegewijd ben aan God. Er is sprake van verbondenheid met God.
Spanning
Het wordt ingewikkeld wanneer een theoretisch standpunt op gespannen voet komt te staan met het relationele standpunt. Of wanneer het theoretische geloofsstandpunt wel bestaat maar dat het voor steeds meer mensen geen enkele rol meer speelt. Toen ik een kind was had mijn moeder een hoed op in de kerk. Toen ik volwassen was geworden deed ze dat niet meer. Zij was een van de velen die dat niet meer deed. De ‘theorie’ was achterhaald door de werkelijkheid! Al stond (staat?) de opdracht voor het dragen van een hoed blijkbaar(?)/ schijnbaar(?) in de Bijbel! Het leven met God werd er ondertussen voor mijn moeder niet anders van. Soms is de ‘theorie’ zo sterk dat die gaat functioneren als geestelijk drukmiddel. Stel dat een vrouw geen hoed wil dragen maar de rest van de gemeenschap vindt dat dat wel ‘moet’, dan kan zij zomaar geneigd zijn ‘toch maar’ een hoed te gaan dragen. Waarom? Door de druk van de gemeenschap waar ze in zit! Het vreemde wat dan kan gebeuren is dat door die druk (vanwege het theoretische geloofsstandpunt) bij die vrouw een deuk kan ontstaan in haar relationele geloof! Eigenlijk duwt de gemeenschap haar dan in de richting van ‘doen-alsof-je-het-gelooft’. Ze speelt het vrome spel mee. Jezus gebruikt daar een woord voor: huichelaar! Een voorbeeld vanuit de gemeente Zwolle laat zien dat traditie ook drukkend kan zijn in ‘lichte’ gemeenten. Hoe gedraagt iemand zich die lid is van de CGK Zwolle en die tegen homoseksuelen aan het avondmaal is? Houdt hij of zij zich gedeisd? Net als die vrouw die haar hoed blijft dragen?
Traditie
Traditie is kostbaar (zeker!; de Blijde Boodschap komt daarin ons tegemoet) maar kan dus ook een bedreiging vormen. De vraag daarbij is: wanneer gaat de ‘theorie’ heersen over het hart van het geloof. Wanneer is traditie dienend en hoe voorkom je dat het ‘theoretische’ geloofsgoed als een onterechte en verwondende pijl je bestaan raakt?
Twee citaten uit het boek van McLaren: ‘De twee belangrijkste verhaallijnen binnen de Hebreeuwse Schriften gaan over uittochten en verbanningen. Bijbelverhalen zijn vertellingen over mensen in beweging, en de Bijbelse verhaallijn loopt over van de diep menselijke spanning die bestaat tussen een gevestigd leven en een leven van onderweg zijn.’ ‘We zouden kunnen zeggen dat Jezus een reizende messias was en de Bijbel een boek over reizen’. Gelovigen zijn op weg! De schrijver durft het aan zijn lezers uit te dagen met de opmerking dat religies (ook het christendom) vaak juist het tegendeel uitstralen van wat de oprichter ervan uitstraalde. ‘Oprichters zijn doorgaans ruimhartig, visionair, moedig en creatief, maar de religies die hun werk hadden moeten voorzetten, zijn vaak verworden tot het tegendeel daarvan: vol beperkingen, tegen verandering, nostalgisch, angstig en geobsedeerd door het behoud van grenzen, stammenstrijd en geld’, zo schrijft hij. Het blijft van belang: overdracht van de inhoud van het geloof. Maar niet minder blijft van belang: niet voetstoots er vanuit gaan dat de schat die grootouders en ouders ons geven dezelfde is als de schat die we van Jezus en de apostelen hebben ontvangen. Tradities hebben blijkbaar de neiging vervuild te raken ook al roepen we – in ons geval - onophoudelijk dat we ons baseren op Schrift en belijdenis en kerkorde. Een traditie kan ergens onderweg het Kind geheel of gedeeltelijk met het badwater weggooien.
Leren
Als we vergeten dat christelijke gemeenschappen mogen blijven leren, ontdekken en vragen mogen blijven stellen dan gaat de deksel op de pot van het relationele geloof. Natuurlijk zijn wij vandaag niet de eerste mensen die de Bijbel lezen. En daarom getuigt het van dwaasheid wanneer we stemmen uit Bijbel en traditie negeren. Daarbij getuigt het van wijsheid wanneer we hedendaagse geluiden in en buiten de gemeente ook beluisteren. En de vraag is of ik en jij ons bij dat luisteren en stellen van vragen kwetsbaar durven en willen opstellen. Willen we werkelijk verder komen met onze traditie dan zal dat moeten!
Vragen stellen
Hoe stel je die vragen dan zodat je werkelijk wat leert? Je kunt vragen stellen terwijl je je eigen gelijk wil krijgen: Vind je ook niet dat…? Feitelijk sta je dan niet open voor andere meningen of opvattingen. In de vraag ligt jouw antwoord al opgesloten. Maar durf jij je zelf op het spel te zetten? Terwijl je in de traditie staat diezelfde traditie te bevragen. Zodat jij binnen die traditie juist in beweging blijft en de traditie zelf ook. Het ergste wat een traditie kan overkomen is wanneer een of meerderen ‘gelijk’ hebben en wanneer dat ‘gelijk’ (lees: theoretische geloofsstandpunten) wordt ingezet om eigen belangen (die dan plotseling tot Gods belang worden gebombardeerd) zeker te stellen. Dan bevinden we ons niet meer op het speelterrein van het vertrouwen maar op het slagveld van de macht.
Terwijl Jezus – de bron van onze de traditie - ons leert in Marcus 10, 43-45: Zo mag het bij jullie niet gaan. Wie van jullie de belangrijkste wil zijn, zal de anderen moeten dienen, en wie van jullie de eerste wil zijn, zal ieders dienaar moeten zijn, want ook de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld voor velen. Die Bron, de Here Jezus, geeft namelijk antwoord op de belangrijkste vraag binnen onze traditie: de vraag uit de diepte, uit de nood. In de beantwoording van die vraag ontmoet een mens zijn God. Dan zijn we de theorie voorbij en staan we midden in de relatie. En dan heeft de traditie de reden van haar bestaan wáár gemaakt, namelijk: Jezus leeft en ik, - beter nog - wij met Hem.
N. Vennik, Zwolle
Het betreft: Brian McLaren De Grote Spirituele Shift – Christendom in beweging, Uitgeverij Kok, Utrecht, 2018, € 22,99 (e-book € 9,99), ISBN 9789043529280, 288 pagina’s.