Het is niet altijd het geval, maar dit jaar valt het joodse Pesachfeest nagenoeg samen met het christelijke Paasfeest, zij het dat het wat eerder begint en wat langer duurt. Van 6 tot 13 april 2023 vieren met name de Joden Pesach en 1e en 2e Paasdag vallen op 9 en 10 april 2023. Dit artikel gaat in het eerste gedeelte over de viering van het Pesachfeest zoals de Joden dat vroeger en nu vieren. Zoals zij dat vierden, deed ook Jezus dat samen met zijn leerlingen. Hij voegde bijzondere elementen toe. Deze worden behandeld in het laatste gedeelte.

Feest van de Heer
God stelde zélf bepaalde feesten in, om zijn volk te ontmoeten. Pesach is het eerste van de drie pelgrimsfeesten. Van oudsher trokken alle Joden dan op naar Jeruzalem om samen de Heer te dienen. Pesach is in de eerste plaats het feest waarin de uittocht uit Egypte wordt herdacht. In Exodus 12 lezen we hoe God dit Pesach instelde. Pesach betekent overslaan, of voorbijgaan en verwijst naar het voorbijgaan van de engel aan de deuren die met het bloed van het geslachte lam waren bestreken. De maaltijd die bij de uittocht werd genuttigd bevatte slechts enkele gerechten en de bereidingswijze wordt door de Heer zeer expliciet voorgeschreven: ‘Rooster het vlees en eet het nog diezelfde nacht, met ongedesemd brood en bittere kruiden. Het dier mag niet halfgaar of gekookt worden gegeten, maar uitsluitend geroosterd en in zijn geheel: met kop, poten en ingewanden’ (Ex. 12: 8-9)

De Haggada
Om Pesach ordentelijk te vieren is de Haggada geschreven. Het zal door rabbi’s en andere religieuze leiders zijn samengesteld. Haggada betekent letterlijk 'het vertellen' en, zoals die naam al aangeeft, is het belangrijkste punt van de avond om het verhaal te vertellen van hoe God de Joden uit Egypte haalde door wonderen. Seder betekent simpelweg 'orde'. Het reciteren van de tekst van de Haggada vervult het gebod uit de Thora: ‘Dit voorschrift blijft voor u en uw kinderen voor altijd van kracht. Ook als u eenmaal in het land bent dat de HEER u zal geven, zoals Hij heeft beloofd, moet u dit gebruik in ere houden. En als uw kinderen dan vragen: “Wat betekent dit gebruik?”, antwoord dan: “Wij brengen de HEER een pesachoffer omdat Hij de huizen van de Israëlieten voorbij is gegaan toen Hij de Egyptenaren strafte; ons heeft Hij gespaard.”’ (Ex. 12: 24-27)
De kinderen worden betrokken bij het gebeuren, hun aandacht wordt vastgehouden door ze al vertellend bij het verhaal te betrekken. Het jongste kind stelt vragen over de bijzondere betekenis van de maaltijd.

De vier vragen:

1.        Waarom eten wij op deze avond anders dan op alle andere avonden matses?

2.        Waarom zitten wij anders dan alle andere avonden niet rechtop maar leunen wij op de tafel?

3.        Waarom is deze avond zo anders dan alle andere avonden?

4.        Waarom eten we vanavond, anders dan op alle andere avonden bittere kruiden?

Onderdrukking en bevrijding vormen het centrale thema van de avond. Om de verwachting van de uiteindelijke Messiaanse bevrijding aan te geven is tijdens deze maaltijd een aparte plaats voor Elia gedekt, omdat hij de komst van de Messias zal aankondigen.

Sedermaaltijd
Pesach begint met een feestelijke avond waarin het Pesachverhaal wordt verteld en er veel wordt gegeten. Seder is het Hebreeuwse woord voor ‘orde’. De Sedermaaltijd heeft een bepaalde volgorde. De instelling van de Sedermaaltijd vinden we terug in Exodus 12:3-11. De ingrediënten van de maaltijd, namelijk een paaslam, bittere kruiden en ongezuurd brood worden genoemd. De Pesachviering is een gebod: ‘Die dag moet voortaan een gedenkdag zijn, die je moet vieren als een feest ter ere van de Here. Dit voorschrift blijft voor altijd van kracht, alle komende generaties moeten die dag vieren.’ (Exodus 12:14).

Er worden zes speciale gerechtjes gegeten in een bepaalde volgorde die allemaal herinneren aan de Joodse slavernij in en de uittocht uit Egypte. Daarbij worden er, ook weer in een speciale volgorde vier glazen wijn geschonken en gedronken (een klein slokje is ook voldoende en druivensap mag ook) die allemaal een speciale betekenis hebben. 

Op de Sederschotel liggen:

1.        Maror: bittere kruiden, vaak geraspte mierikswortel, vanwege de bitterheid van de slavernij in Egypte

2.        Charoset: een mix van appel en noten, symboliseert de kalkspecie die de Israëlieten gebruikten voor de bouw van Egyptische steden.

3.        Chazeret:  rauwe hele mierikswortel, maar ook wel radijs, ook een bitter kruid, als het jong is, is het zoet met zachte bladeren, later wordt het hard en bitter. Zoals de houding van de Egyptenaren: eerst zoet tegen de vaderen, later hard en bitter tegen de kinderen Israëls.

4.        Karpas: peterselie, die doet denken aan de lente. Dit wordt gedoopt in water met zout, als herinnering aan de tranen in Egypte en het feit dat het leven niet altijd vreugde inhoudt. Ook herinnert de peterselie aan de bundel hysop die gebruikt werd om de deurposten in te smeren met bloed van het pesachlam.

5.        Zeroah: een bot van een lam, dit is symbolisch en er wordt ook vaak een kippenbotje voor gebruikt. Herinnert aan het lam dat geslacht werd in de nacht van de Exodus,

6.        Baytzah: een ei, hard gekookt en daarna gebraden, als symbool voor het nieuwe leven.

Daarnaast:

7.        Matses: dat zijn platte broodjes, die niet gerezen zijn. Volgens de Thora moesten de joden vlak voor hun vertrek in opdracht van God snel brood bakken zonder daar zuurdesem aan toe te voegen. Voordat Pesach begint wordt het gehele huis gereinigd, zodat er geen resten van gerezen brood meer aanwezig zijn. Tijdens het hele Pesach worden deze matses gegeten.

8.        Zout water: de gerechtjes kunnen worden gedoopt in het zoute water als herinnering aan de tranen in Egypte

9.        Vier bekers wijn met de volgende betekenis:

1.     Kos Kadesh             : beker der heiliging                              Ik zal jullie uitleiden

2.     Kos Hamakot           : beker der plagen                                Ik zal jullie redden

3.    Kos Hage’oelah       : beker der verlossing of dankzegging   Ik zal jullie verlossen

4.    Kos Hallel                : beker der aanneming en lofprijzing      Ik zal jullie aannemen

5.    Een vijfde beker wordt apart gezet voor de profeet Elia.

Jezus, Lam voor ons geslacht
Ook Jezus heeft gedurende zijn hele leven naast de andere feesten het Pesach gevierd. Dat zal Hij aan de hand van de Haggada hebben gedaan, zoals in de dagen dat Hij leefde gebruikelijk was. Jezus heeft aan bepaalde gebruiken verdieping gegeven. Een aantal voorbeelden:

•           De rituele handwassing is een onderdeel van de viering volgens de Haggada. Hiervoor stond water gereed. We lezen in Johannes 13 dat Jezus dit water gebruikt voor de voetwassing van de discipelen. In Lucas 22 lezen we dat de discipelen zich afvragen wie de belangrijkste zal zijn in de hemel. Jezus leert hier dat Hij niet is gekomen om te heersen, maar om te dienen. Zo moet het ook voor ons zijn, in navolging van Jezus.

•           In de instelling van de Haggada stond het volgende over het pesachlam: Pesachlammeren werden allemaal grootgebracht in de velden van Bethlehem Denk aan Jezus, het lam van God, die ook geboren werd in Bethlehem. Een pesachlam moest één jaar oud zijn en mannelijk, dat wil zeggen: in de kracht van zijn leven. Ook Jezus was in de kracht van zijn leven.

•           De Pesachlammeren werden ´s middags geslacht om ´s avonds bij de Sedermaaltijd te worden gegeten. Jezus is volgens Johannes gestorven op het ogenblik dat de paaslammeren geslacht werden. In het negende uur (drie uur 's middags) moest het lam worden geslacht. Dit was het uur dat Jezus stierf aan het kruis. Zoals bij het paaslam wordt ook bij Jezus geen been verbrijzeld. Jezus wordt door de evangelist Johannes gezien als het ware paaslam.

•           Heel letterlijk geeft Jezus ook een andere betekenis aan het eten van het brood en het drinken van de beker van de verlossing. ’En Hij nam een brood, sprak het dankgebed uit, brak het brood, deelde het uit en zei: ‘Dit is mijn lichaam, dat voor jullie gegeven wordt. Doe dit, telkens opnieuw, om Mij te gedenken.’ Zo nam Hij na de maaltijd ook de beker, en zei: ‘Deze beker, die voor jullie wordt uitgegoten, is het nieuwe verbond, dat door mijn bloed gesloten wordt.”’ (Luc. 22: 19-20)

De profetieën
Door de profeten Jesaja in het Oude Testament en Johannes de Doper in het Nieuwe Testament wordt Jezus aangewezen als ‘een schaap dat naar de slacht wordt geleid’ (Jes. 53: 7), ‘het Lam van God, dat de zonde der wereld wegneemt’ (Joh. 1: 29) en Johannes benadrukt dit nog eens in zijn brieven: ‘U weet dat Jezus verschenen is om de zonden weg te nemen’ (1 Joh. 3: 5).

Christenen, en wij dus ook, geloven dat Jezus Christus de door de Joden verwachte Messias is en dat Hij de vervulling is van de belofte die God de Heer van het begin af heeft gegeven.

De openbaringen die Johannes heeft opgetekend spreken nog vaker over het Lam, dat een bijzondere rol speelt:

‘De 144.000 uit de stammen van Israël, die het zegel droegen, en een onafzienbare menigte, die niemand tellen kan, uit alle landen en volken’, van elke stam en elke taal…. Luid riepen zij: “De redding komt van onze God, die op de troon zit, en van het lam.”’ (Op. 7: 5-10)

‘Dat zijn degenen die de grote verdrukking hebben doorstaan. Zij hebben hun kleren witgewassen met het bloed van het lam. Daarom staan ze voor Gods troon en zijn ze dag en nacht in zijn tempel om Hem te vereren. Hij die op de troon zit zal bij hen wonen. Dan zullen ze geen honger meer lijden en geen dorst, de zon zal hen niet meer steken, de hitte hen niet bevangen. Want het lam midden voor de troon zal hen hoeden, hen naar de waterbronnen van het leven brengen. En God zal alle tranen uit hun ogen wissen.’ (Op. 7: 14-17)

Het is de grote toekomst, die God zelf altijd voor ogen heeft gehad, die door zijn zoon Jezus Christus realiteit is geworden. Daarom mogen wij met alle engelen ons neerwerpen voor de troon en net als zij God aanbidden met de woorden: ‘Amen! Lof, majesteit en wijsheid, dank en eer en macht en kracht komen onze God toe, tot in eeuwigheid. Amen.´ (Op. 7: 11)

Nel Noppe, Leeuwarden