Massaal hebben zij bij de laatste verkiezingen in de VS op Donald Trump gestemd. Hun steun was echter geen verrassing. Kristin Kobes Du Mez heeft daarover een boek geschreven: Jesus and John Wayne. Daarin legt ze uit waarom evangelicalen bij de verkiezingen van 2016 op Trump hebben gestemd.
Al vijftig jaar lang hebben vele christenen in Amerika, die zich sterk maken voor traditionele waarden, uitgezien naar een leider van het volk, die een einde maakt aan wat zij zien als de neerwaartse spiraal van de natie. Trump wordt beschouwd als zo’n leider, ondanks zijn leugens, zijn grove beledigingen van tegenstanders, zijn aanzetten tot geweld, zijn seksuele escapades, zijn vuil en denigrerend spreken over vrouwen, en zijn opschepperij over zijn ‘mannelijkheid’.
Cultuurchristendom
Het woord ‘evangelicaal’ herinnert aan het evangelie. Maar in het hedendaagse Amerika moeten we daarbij vooral denken aan mensen die een bepaalde cultuur verdedigen. Omdat de cultuur een sterk stempel drukt op hun geloof, spreken we van ‘cultuurchristenen’. Deze christenen richten zich op het verdedigen van traditionele waarden, maar ook op hun eigen ‘witte’ cultuur. Evangelicaal is voor vele zwarte gelovigen een witte merknaam: ze nemen daarvan afstand. Beide groepen beroepen zich op het evangelie, maar bij evangelicalen heerst doorgaans de liefde voor de eigen natie over het evangelie. Zij spiegelen zich graag aan mannen als John Wayne. Deze filmheld werd voor hen het symbool van de echte man, die opkomt voor recht en gerechtigheid, daarbij geweld niet schuwt, en vrouwen, die uit zichzelf kwetsbaar zijn, beschermt.
De evangelicale beweging heeft zich in de vorige eeuw vooral vanaf de jaren veertig en vijftig ontwikkeld. Daarbij heeft onder andere Billy Graham een belangrijke rol gespeeld. Evangelicalen geloven dat zij Amerika christelijk moeten houden. Daartoe leggen zij nadruk op familiewaarden – heel belangrijk overigens – en de veiligheid van de natie. Maar de verdediging van deze waarden heeft een militant karakter gekregen. Sommigen pleiten voor strenge straffen voor diegenen die afwijken van traditionele seksuele normen en waarden. De overheid zou die straffen moeten opleggen.
Eindpunt
De keuze van evangelicalen voor Trump was het eindpunt van een ontwikkeling waarin zij meer en meer militante mannelijkheid omarmden. Een visie op vaste ordeningen van God verbonden zij met een algemeen, seculier conservatisme: mannen moeten gezag en macht uitoefenen, in het eigen land en daarbuiten (‘in naam van de vrede’). Mildheid is iets voor watjes. Het doel heiligt de middelen in de verdediging van het ‘geloof’, traditionele waarden en de natie. Christus is een strijder, die een heilige oorlog voert.
Evangelicalen stemden niet op Trump ondanks hun geloof, maar vanwege hun geloof, aldus Du Mez. Meer dan andere godsdienstige groeperingen ondersteunen zij het voeren van een preventieve oorlog, het toelaten van martelingen, de toepassen van de doodstraf, het wapenbezit en het dragen van een wapen op de meeste plaatsen. Ze hebben ook een grotere negatieve houding ten opzichte van immigratie en de islam dan andere godsdienstige stromingen. Tegelijkertijd menen zij dat zij meer worden gediscrimineerd dan moslims.
Vijand
Dit cultuurchristendom voedt zich onder andere met een nostalgische hang naar harde mannelijkheid. Politieke compromissen moeten zoveel mogelijk worden vermeden. Regels mogen worden gebroken als dat noodzakelijk is. Aanvankelijk was het communisme hun grote vijand, nu onder andere de islam en de linkse elite met haar denken over sekse en gender. Een gezamenlijke vijand doet de gelederen sluiten.
Langzamerhand zijn vele evangelicale leiders in deze ideologie meegegaan en hebben zij hun steun voor Trump uitgesproken. Du Mez die zelf is opgegroeid in een Christian Reformed Church, ziet dat een groot deel van deze kerk zich niet meer onderscheidt van de evangelicale beweging. Veel predikanten waren verrast dat zij gedurende de campagne van Trump (vóór de verkiezing van 2016) weinig invloed hadden op hun gemeenteleden. Wat zij zich volgens Du Mez niet realiseerden, was dat zij geen weerstand konden bieden tegen een veel sterker systeem: een populaire evangelicale cultuur, met een samenhangend wereldbeeld, die het kerkvolk overstroomde via lectuur, tv, radio, muziek en internet.
Aanpassing
Bijzonder kwalijk in het evangelicalisme is dat gegevens uit de Schrift worden aangepast aan de heersende cultuur. Het woord van Jezus over het toekeren van de andere wang kennen zij niet meer. En wat betreft de belijdenis van de drie-enige God stellen sommigen dat Christus ondergeschikt is aan God de Vader. Dat brengen zij dan in ter verdediging van de gedachte dat de vrouw ondergeschikt is aan de man. De verhouding tussen Vader en Zoon moet volgens hen worden weerspiegeld in de verhouding tussen man en vrouw. Maar daarmee wordt de belijdenis dat de Vader en de Zoon gelijke eer toekomt en beiden God zijn geweld aangedaan.
Dit boek van Du Mez maakt veel duidelijk. In de beschrijving van de ontwikkeling van de steun van evangelicalen voor Trump komen ook Amerikaanse theologen en pedagogen langs die in Nederland worden gelezen. Daarnaast laat het boek zien wat de gevaren kunnen zijn van het onderstrepen van het gezag van de man ten opzichte van de vrouw, en de ondergeschiktheid van vrouwen aan haar (en: de) man. Een van de hoofdstukken gaat over de (vele) misstappen van evangelicale leiders, over hoe slachtoffers van misbruik onder druk worden gezet om hun dader te vergeven en om de naam van de gemeenschap waartoe zij behoren, niet in gevaar te brengen.
Door de Geest
Vele evangelicalen kiezen voor Trump omdat hij op ethisch gebied behoudend is. Hij benoemt conservatieve rechters en wil de beweging die grenzen tussen sekse en gender uitwist, een halt toeroepen. Dan is een keuze voor Trump als de minst kwade van twee kwaden te begrijpen. Maar er is meer aan de hand. Dat is dat de cultuur het christelijk geloof in zijn greep krijgt. Wat dat voor ons betekent? Laten we op onze hoede zijn voor ideologieën, ook al worden ze met een christelijk sausje overgoten. Inderdaad is er een geestelijke strijd te voeren. Het huidige denken over sekse en gender, waarbij de grenzen die door God zijn getrokken worden veracht, verziekt de maatschappij. Maar het evangelie leert niet dat we dat denken met mannelijke macht moeten tegengaan. Wat voor ons nodig is: eenvoudig naar de stem van Christus blijven luisteren. Het koninkrijk van God komt niet tot stand door menselijke kracht of geweld, maar alleen door zijn Geest. Wat de vrucht van de Geest is, heeft de apostel ons geleerd (Gal. 5:22).
D.J. Steensma, Feanwâlden
N.a.v. Kristin Kobes Du Mez, Jesus and John Wayne. How White Evangelicals Corrupted a Faith and Fractured a Nation, Liveright Publishing Corporation: New York, 2020.