In dit boek onderzoekt de auteur de mogelijkheid dat iedereen doorleeft en dat aan elke hel een einde komt. Dit wordt in de theologie ook wel de leer van de alverzoening genoemd, het universalisme. Dat betekent niet dat er geen hel is, maar dat de hel slechts tijdelijk is en dat het uiteindelijk met iedereen goed komt.

Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt ingegaan op de vraag of er een hiernamaals is. Met diverse filosofische en logische argumenten samen met een onderzoek naar bijna-doodervaringen stelt Sonneveld dat er een hiernamaals is. In het tweede deel van het boek beargumenteert hij waarom het leven na dit leven dan uiteindelijk voor iedereen goed zal zijn.

Dit boek verschijnt in een tijd waarin er meerdere boeken worden geschreven over de hel. Enige tijd geleden stond er in dit kerkblad ook een serie artikelen over. De vragen die gesteld worden, zijn goed om onder ogen te komen en moeten we ook niet te gemakkelijk van ons afschudden. Is het wel goed als de hel als dreiging gebruikt wordt? Is er dan wel sprake van werkelijke toewijding aan God? En hoe verhoudt een eeuwige hel zich tot de liefde van God voor al Zijn schepselen? Deze vragen zijn het waard om besproken te worden en om ons op te bezinnen.

Bij het lezen van het boek vallen een aantal dingen op. Allereerst de wijze waarop de auteur betrokken is op het onderwerp. Die betrokkenheid is iets positiefs, maar lijkt de auteur ook wel in de weg te staan. Je leest de emotie en de verontwaardiging en afkeer van andere posities tussen de regels door. Dat maakt dat het boek niet erg uitnodigt om het gesprek aan te gaan, maar vooral andere posities problematiseert en ridiculiseert. Daarnaast wordt er in dit boek steeds van onderop gedacht. Onze ervaringen en wat wij kunnen bevatten vormen het uitgangspunt. Vervolgens worden daar ook in de loop van het boek bijbelteksten bij geplaatst. Dat brengt me bij het derde. Er ontbreekt een breder perspectief waarom de dood er eigenlijk is, wat zonde is en wat Christus met zijn sterven en opstanding heeft bewerkt. Dat Sonneveld daar een heel specifieke insteek kent, heeft zijn eerdere boek Jezus Victor laten zien.

Om deze redenen overtuigt het boek mij niet en is er wat mij betreft meer bijbelse exegese en theologie nodig om met deze terechte en intense vragen bezig te zijn.

 

Albert-Jan Dorst, Surhuisterveen

 

N.a.v. Reinier Sonneveld, Het einde van de hel. Waarom niemand wordt afgeschreven, KokBoekencentrum: Utrecht, 2025, 288 p., € 23,99, ISBN 978 90 4354 232 6