Het schip van de kerk vaart in woelige wateren. Enerzijds verslaat de secularisatie haar duizenden waardoor de kerk in een minderheidspositie is beland. Anderzijds gloort een missionair ontwaken, met een niet te tellen aantal initiatieven om ongelovige medemensen te bereiken tot gevolg. Wat zijn de kansen bij het krimpen van de kerk.
Ik wil voorop stellen dat de kerk van Christus is. Moedig belijden we al eeuwen met Art 27 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis: ‘Deze heilige Kerk wordt door God staande gehouden tegen het woeden van de gehele wereld, hoewel ze soms een tijdlang zeer klein is en tot niets schijnt te zijn geworden in de ogen der mensen.’ Die belijdenis geeft zekerheid en rust. Maar die belijdenis mag niet leiden tot passiviteit en lijdzaam afwachten, maar moet te meer dringen tot gedreven en geheiligde activiteit. Te vaak zien krimpende gemeenten passief en met lede ogen aan dat het leden- tal afneemt. Met een zucht schrijft men weer een gezin met kinderen uit, dat als reden opgeeft: ‘Omdat er te weinig aansluiting is voor onze kinderen, sluiten we ons aan bij….’. En dan volgt er de keuze voor een gemeente waar het allemaal ‘groeit en bloeit.’ Ook geografisch kan de omstandigheid van een gemeente veranderen. Pensionados en jonge gezinnen trekken uit de oude stadswijk naar een sub-urb in het groen. De natuurlijke achterban valt weg, een totaal nieuwe bevolkingsgroep vestigt zich in de wijk, bijvoorbeeld tal van allochtonen. Wat te doen? Moeten wij gemeenten die krimpen maar laten spartelen en als vanzelfsprekend als grote gemeenten de leden overnemen? Nee, zegt Wim van der Lee uit Rotterdam-Capelle, deze gemeenten moeten geholpen worden. Hij maakte een afstudeerscriptie over de problematiek van kerken die hun poorten moesten sluiten.
Mogelijke trajecten
Van der Lee noemt een viertal opties voor krimpende gemeenten:
1. Doorgaan in afgeslankte vorm. Er kan besloten worden het kerkgebouw te verkopen en samen te komen op een kleinere en goedkopere locatie om van daaruit weer te werken aan de opbouw van de gemeente.
2. Verder als zendingsgemeente. Dat vraagt een radicale omgooi van bijna alles. Om aansprekend te zijn voor iedereen in de buurt of wijk, wordt de samenkomst meer interactief en is er rondom die samenkomst ontmoeting en activiteit en doordeweeks mengen gemeenteleden zich in de buurt of wijk met diaconale projecten of nemen deel aan het wijkgebeuren.
3. De gemeente sluiten en verdergaan als project. De geldelijke middelen die bij opheffing beschikbaar komen, worden ingezet om het pioniers-team van werkers in de wijk te ondersteunen met nieuwe initiatieven vooral gericht naar buiten.
4. Opheffen van de gemeente. Dat is de meest vergaande stap en soms moet die stap gemaakt worden omdat alle andere opties verlopen zijn. In het Noorden is dat de afgelopen jaren gebeurd met De Krim en Lutjegast. *
Eerlijk
Ik wil u vragen bovenstaande eens eerlijk onder ogen te zien. Vergeet even te denken: ‘Onze gemeente zit wel aan de veilige kant’. Trek de cirkel even anders: hoe groot is uw gemeente in verhouding tot andere gemeenten in uw buurt? En nog anders: hoe groot in aantal is uw gemeente in verhouding tot uw stad of dorp of omgeving? Even concreet: de CGK Assen is een kleine gemeente, zeker ook in verhouding tot de massale GKv Kerken in Assen. Maar zelfs die massale GKv Kerken in Assen zijn klein in verhouding tot de totale bevolking van de stad (4500 leden ten opzichte van 60.000 inwoners). Laten er nu in totaal eens 8000 christenen/kerkmensen zijn in Assen; dan zijn er nog 52.0000 (!) stadsgenoten die niet bij de kerk horen. Kortom: vanuit Christus mag de kerk zich rijk rekenen, vanuit menselijk perspectief zijn we klein, zelfs marginaal. Dat eerlijk kijken naar die werkelijkheid vinden we moeilijk, omdat we dan wel aanvoelen dat er dingen moeten veranderen willen we nog van betekenis zijn onder elkaar en naar buiten. En verandering maakt onrustig, brengt werk, inzet en toewijding mee en daar zien we tegenop of daar hebben we geen zin in of geen tijd voor. Dus blijven we roeien met de riemen die we hebben. Maar eerlijk worden kan ook uitlopen op verootmoediging en het gaan zoeken naar het plan van God voor uw gemeente in uw stad of buurt. Mogelijk dat je dan de krimp gaat zien als kans.
Bezinning
Het begint met eerlijk worden en het moet leiden tot bezinning: wat staat ons als kerkenraad en gemeente te doen? Ik zet hier even de kerkenraad voorop. De kerkenraad heeft geestelijke leiding te geven aan de gemeente. Dat gebeurt door de verkondiging van het Woord, de geestelijke zorg en door onderwijs aan de jeugd. Wat ook bij geestelijke leiding hoort is, dat de kerkenraad met een bijbelse visie werkt aan gemeenteopbouw en missionaire en diaconale activiteiten in deze tijd. Tijdens lezingen die ik hierover hield, is mij regelmatig opgevallen, dat er in onze kerken een behoorlijke afkeer is van denken en organiseren van gemeente-opbouw en missionair gemeente- zijn. Na een lezing werd me verweten dat ik met ‘management-trucjes’ de kerk probeerde te redden. ‘We zijn geen bedrijf dat met beleidsplannen werkt, maar Christus kerk gebouwd door Gods Woord en Geest!’, zo werd me te verstaan gegeven. Nu wil ik dat laatste van harte beamen, maar laten we ook bedenken dat datzelfde Woord van God bijbel-breed heel veel aanwijzingen geeft hoe de Here wil dat Zijn volk in OT en NT wordt gebouwd en georganiseerd. Denk alleen al aan de aanstelling van de 70 door Mozes en de aanstelling van de zogenaamde diakenen door de apostelen. Gods werk is geen gok, maar kent orde en doel. Vanuit de opdracht: verkondig het Evangelie, volgt onmiddellijk de actie: gaat dan heen! En ook dat heengaan, gaat niet in het wilde weg, maar is gericht en geleid door Gods Woord en de Heilige Geest.
Kentering
Soms wordt er geklaagd dat onze kerken en synoden zo star zijn. Dat is waar en het kan ook haast niet anders, want je bent nu eenmaal een kerk met een bepaalde geschiedenis en met bepaalde gewoonten. Hoe de samenkomst er uit ziet, hoe het gemeenteleven is georganiseerd. Noem alleen al het welhaast onaantastbare van het jaarlijkse huisbezoek door de ambtsdragers of het orgel als alleen passend instrument voor gemeentezang. Tegelijk is te zeggen dat onze kerken en onze synoden een bewonderenswaardige beweeglijkheid aan de dag leggen in besluiten over het stichten van nieuwe gemeenten en het oog hebben voor liturgische diversiteit. De bewogenheid om mensen te bereiken met het Evangelie in Woord en daad delen we kerkbreed, licht of zwaar of hoe u het ook maar wilt noemen. Mede daardoor is er kerkbreed oog voor om krimpende gemeenten de kans te geven nieuw door te zetten. Die kans moeten we niet laten lopen.
Assen
Stoffer Otten
*Wim van der Lee: ‘Als de kerk moet sluiten’ in Ambtelijk Contact, jan. 2012