Het gereformeerd protestantisme heeft in Nederland een lange traditie. Het heeft ook een stempel gedrukt op onze geschiedenis. Dat is in het buitenland niet altijd het geval. In een serie artikelen gaan we kijken naar wat gereformeerd-zijn in het buitenland betekent.
Gereformeerden in Roemenië (1)
Ik spreek met Hans Baron in Emmen. Al ongeveer 25 jaar onderhoudt hij namens de kerk van Emmen contact met de Hongaars gereformeerde kerk in Kilyén in Roemenië. Eerst samen met zijn moeder en met zijn broer Klaas. Nu die beide zijn overleden gaat Hans alleen verder. Minstens een keer per jaar gaat hij daar op bezoek.
Je hebt dus al ruim 25 jaar contact met een gereformeerde kerk in Roemenië. Dat is bijzonder lang. Hoe is dit contact eigenlijk ontstaan?
In Emmen hadden wij in de jaren negentig van de vorige eeuw een commissie genaamd: Samen bouwen. Die wilde hulp bieden aan kleine gereformeerde kerken in het buitenland. Deze commissie wendde zich tot deputaten Hulpverlening en die kwamen met twee mogelijkheden: Frankrijk, de kerk waar ds. Dik Brienen toen werkzaam was en een kerk in Kilyén Roemenië. Daar was een aardbeving geweest waarbij de activiteiten- en ontmoetingsruimte was ingestort. De opbouw daarvan zou tienduizend mark kosten en dat kon die kerk zelf niet ophoesten. De keuze was snel gemaakt en de commissie vroeg, of mijn broer Klaas en ik dat op ons wilden nemen. Zo is het begonnen.
Wat herinner je je van dat eerste bezoek?
Toen wij daar de eerste keer aankwamen wisten we niet waar de pastorie was. We spraken geen Roemeens of Hongaars. Wij naar het plaatselijke café. Daar zouden ze het wel weten. En dat was ook zo. We vroegen, of ze ons naar de pastorie wilden brengen, want ze konden het ons niet goed uitleggen. Dat deden ze. Bij de pastorie kwam de domineesvrouw moeder Fabian naar buiten. En toen de mannen haar zagen gingen ze allen naar haar toe, maakten een kniebuiging en gaven haar een handkus. Dat vergeet ik nooit weer. Wat een respect. Bij zo’n eerste ontmoeting probeer je allerlei verstandige dingen te zeggen, maar we wisten niet hoe. De dochter van de predikant sprak een beetje Engels en die zou ons vertalen. Maar telkens als wij haar in het Engels wat vroegen, verliet ze de kamer. Als ze terugkwam sprak ze druk met haar ouders. Wat bleek: elke keer zocht ze in het Engelse woordenboek de betekenis op van wat wij gezegd hadden en vertaalde dat aan haar ouders. Die eerste nacht zal ik ook niet snel vergeten. Mijn broer Klaas moest ’s nachts naar het toilet en struikelde in de keuken over dominee Fabian die daar op de grond lag te slapen. Toen Klaas terugkwam dacht hij slim te zijn en liep hij langs de andere kant door de keuken. Maar dominee Fabian had kennelijk dezelfde gedachte gehad en dus struikelden ze die nacht twee keer over elkaar heen. De oude dominee Fabian leeft nog en telkens als ik hem bezoek, wordt deze herinnering met veel plezier opgehaald.
Emmen heeft nu dus via jou contact met de Hongaars gereformeerde kerk in Roemenië? Hongaren in Roemenië. Hoe zit dat eigenlijk?
Er is een relatief grote Hongaarssprekende minderheid in Roemenië. Dat is ook in de omringende land het geval. Hongarije was namelijk onder de Habsburgers veel groter dan het huidige. Zo komt het dat in veel landen nog Hongaren wonen. In Roemenië wonen ongeveer 1.2 miljoen Hongaren. Ze hebben een dubbele nationaliteit. Ze streven naar een zekere mate van autonomie in gebieden waar zij de meerderheid vormen. En dat geeft politieke en sociale spanningen.
Wat kan je van de gereformeerde kerk daar vertellen? Lijkt die op de onze?
Ik heb de huidige predikant, ds. Eggyed, daarnaar gevraagd. Dominee Eggyed is daar sinds 2003 predikant. De Roemeense staatskerk is de Orthodoxe Kerk. De overheid betaalt niet alleen de traktementen van de orthodoxe voorgangers, maar ook die van de gereformeerde predikanten. De Hongaars gereformeerde kerk onderschrijft de Tweede Helvetische Confessie, de Zwitserse belijdenis die op Zwingli teruggaat. Deze confessie wordt de meest internationale gereformeerde belijdenis genoemd. Daarnaast wordt ook de Heidelbergse Catechismus onderwezen. Als ik daar ben en de kerkdiensten meemaak, dan is het net, of ik in de CGK van Emmen zit. Op de taal na dan. De liturgie is vrijwel dezelfde en ook de melodieën van de meeste liederen. Die kan je zo meezingen. De theologische faculteit staat in Debrecen. In 2013 heeft professor Herman Selderhuis daar een eredoctoraat gekregen voor zijn Calvijnonderzoek. Achter die faculteit staat een standbeeld van admiraal Michiel Adriaanzoon de Ruyter.
Onze Michiel de Ruyter?
Ja. In de 16de en 17de eeuw was er veel onrust in Hongarije. Veel predikanten werden protestant uit protest tegen de katholieke Habsburgers. Dit leidde tot beperking van de godsdienstvrijheid. Predikanten werden verplicht over te gaan tot het katholicisme. In 1674 werden bijna 800 predikanten ontboden naar het gerechtshof in Bratislava. Van hen gaven 336 daaraan gevolg. Ze werden wegens rebellie ter dood veroordeeld. Maar keizer Leopold I was clement en stelde hen voor een keuze: katholiek worden of emigreren. De 42 predikanten die voor emigreren kozen werden lopend naar Napels gebracht. Drie van hen stierven onderweg en 26 werden galeislaaf in dienst van de Spaanse onderkoning van Napels. Onze Michiel de Ruyter heeft deze 26 predikanten van de galeien weten te bevrijden. Het standbeeld achter de grote kerk van Debrecen herinnert aan deze bevrijding. In 2007 onthulde de Hongaarse ambassadeur in Nederland een plaquette bij het standbeeld van De Ruyter in Vlissingen dat aan de bevrijding van de 26 predikanten herinnert. Elk jaar wordt deze gebeurtenis opnieuw herdacht.
Kan je vertellen waar de kerk in Kilyén vandaag zoal tegen aanloopt?
Allereerst denk ik dan aan de grote sociale problemen. Er is nog altijd veel werkloosheid, armoede en drankmisbruik. Veel seizoensarbeid ook, waardoor veel leden maanden achtereen afwezig zijn. De kerk bestaat uit kinderen en ouderen. Het middensegment van de werkende klasse verdwijnt in rap tempo. Dat zijn denk ik de grote uitdagingen van vandaag. En dat is niet gemakkelijk.
Als mensen dit lezen en geraakt worden en ook willen helpen, hoe kunnen ze dat dan doen?
Ik denk dat ze het beste wat geld kunnen overmaken. Dat kan op rekeningnummer NL34 INGB 0003 0226 07 ten name van Christelijke Gereformeerde Kerk Emmen inzake Roemenië.
Hier moet ik het voor nu bij laten. Ik weet, dat je broer Klaas over jullie bezoeken geanimeerd kon vertellen en schrijven. Daarover wil ik hem vanuit een van zijn reisverslagen nog graag een keer aan het woord laten komen. Hans, bedankt. En ik wens je zegen op dit belangrijke werk. Wil je de volgende keer mijn groeten overbrengen? Ds. Eggyed zal zich mij nog wel herinneren, hoop ik.
Gurbe Huisman, Winschoten