Dit dubbele artikel schrijf ik vanuit een diepgevoeld verlangen naar eenheid, binnen en buiten de kerk, omdat we dat, naar mijn stellige overtuiging, verplicht zijn aan de Koning van de kerk, die in deze wereld nog altijd op zoek is naar het verlorene.
Vorige keer keek ik wat naar de geschiedenis. Nu maak ik wat theologische opmerkingen. Die ontleen ik – opnieuw – aan een zendingsman, en wel aan Johan Herman Bavinck (1895-1964). Hij was met het oog op de zending ook bezig met eenheid. Daarbij wijst hij op de katholiciteit van de kerk – het wereldwijde van de kerk. Daar is namelijk een heel sterk missionair element aan verbonden.
Dat kwam heel scherp aan het licht toen in de negentiende eeuw de roeping tot zending steeds duidelijker gevoeld werd, en er daarom heel veel zendingsactiviteiten op gang kwamen. Juist rond die zendingsactiviteiten stuitte men echter op het pijnlijke en verlammende van de kerkelijke verdeeldheid. Hoe moest je, als het ging om het bezig zijn met zending, omgaan met het soms grote verschil in denken en opvattingen? En dan niet in de onderlinge relatie tussen kerken, maar vooral naar de mensen toe die met het evangelie bereikt moeten worden. Jezus zoekt hen immers? En hoe moet je aan hen uitleggen dat jij als gereformeerde toch wel heel anders denkt dan die ander die hervormd is, of baptist, of …
Missionaire urgentie
Als Bavinck hierover spreekt, wijst hij op iets heel concreets uit de zendingspraktijk van zijn dagen. Hij vertelt dat juist in het werk in de zending het verschil in denken zoals dat er echt was tussen de verschillende kerken minder de aandacht trok, omdat er een sterk besef was dat de praktijk van de zending nauwe samenwerking vereiste. De missionaire urgentie drong de verscheidenheid tussen de verschillende kerken naar de achtergrond, zodat er met kracht kon worden samengewerkt in de verkondiging van het evangelie. Bavinck vertelt daarbij wat een christen uit India, een zekere Paul David Devanandam, een keer zei. Dat kwam hierop neer: zolang een kerk bij zichzelf blijft en niet betrokken is in missionair werk, kan ze zich rustig bezighouden met wat haar eigen specifieke leer is. Hoe zeg je precies wat je gelooft? Hoe moet je het zeggen? Maar als een kerk terecht komt in de arena van de zending, zal ze veel meer oecumenisch moeten denken en het accent leggen op andere activiteiten.
Inhoud van het geloof
Dat Bavinck dit naar voren brengt, betekent niet dat hij de inhoud van het geloof niet belangrijk vindt. Maar het laat wel zien dat hij er diep van doordrongen is dat je, als je op het werelderf kerk bent, altijd meteen en tegelijkertijd met het oecumenische en het missionaire element van de katholiciteit te maken hebt. Je krijgt met het (soms andere) belijden van andere kerken te maken. Maar je hebt ook met de missionaire urgentie te maken. En dat kun je niet van elkaar los maken.
Omdat belijden (ook ons belijden) altijd en in de eerste plaats gezien moet worden als een belijden … «cursief» naar buiten «einde cursief». De kerk belijdt niet naar binnen, of naar andere kerken toe, maar in het midden van de wereld. Bavinck zegt dat ronduit: Het gaat in het belijden van de kerk om ‘het profetisch-apostolisch getuigenis dat zich keert naar de wereld en dat de wereld, op haar dwaalwegen, bespringt en niet met rust laat.’ In die wereld moet het belijden van Christus als 'Heer en Heiland' plaatsvinden.
Daarmee laat Bavinck de waarheidsvraag niet los. Maar hij is ervan overtuigd dat veel verschillen op de frontlinie van kerk en wereld gerelativeerd mogen worden. Omdat hij er nog veel dieper van overtuigd is dat de kerk alleen dan waarlijk katholiek kan zijn als ze het woord van de apostelen gelovig aanvaardt en het … levend en krachtig doorgeeft aan de mensen van nu. In een principiële en hartelijke bereidheid om zich door het woord van Jezus Christus te laten gezeggen.
Zendingsarena
Ik zet hier een dikke streep onder: het zoeken naar eenheid, binnen en buiten de kerk, is van geweldig missionair belang. De kerk staat vandaag echt in de arena van de wereld, waarin het evangelie gebracht moet worden aan mensen die op allerlei dwaalwegen terecht zijn gekomen. In die arena snapt men echt niks van de verdeeldheid onder de christenheid. Daarom stel ik de vraag in alle bescheidenheid: is het ons neerleggen bij de verdeeldheid niet ook een dwaalweg? Waarvan terugkeer – bekering – noodzakelijk is? Juist met het oog op het getuigenis van de kerk blijft het gebed van Jezus – pijnlijk en onrustig-makend – actueel: ‘Ik bid dat zij allen één zullen zijn (…) «cursief» opdat de wereld zal geloven dat U Mij gezonden hebt’ «einde cursief» (Joh.17,21).
Jan van ’t Spijker, Hoogeveen