Veel lezers herinneren het zich vast wel van de geschiedenisles: 1609-1621 Het 12-jarig bestand. Een ‘staakt het vuren’ in de 80-jarige oorlog, de strijd met Spanje om godsdienstvrijheid. Tijdens dit bestand had je de ‘bestandstwisten’, een ruzie tussen de theologen Arminius en Gomarus, tussen de remonstranten en de contra-remonstranten. Arminius bepleitte een rekkelijker standpunt dan Gomarus in de ‘predestinatiediscussie’, in de discussie over de uitverkiezing. Daar doorheen speelde de politiek een rol: Johan van Oldenbarneveld, die sympathiseerde met de remonstranten, wilde onder voorwaarden vrede sluiten met Spanje. Prins Maurits en met hem veel bestuurders uit onder meer Amsterdam waren ervan overtuigd dat dat schadelijk was voor de VOC en daarmee voor hun portemonnee.
Over die tijd heeft Marlies Medema een roman geschreven. Ze beschrijft het leven van Lysbeth de Bisschop, de vrouw van Rem Bisschop, een van de leiders van de remonstranten.
Het verhaal begint nogal heftig: het pakhuis waarin de eerste bijeenkomst van de remonstranten zou worden gehouden wordt door een woedende meute geplunderd, een week later wordt het huis van Rem en Lysbeth en hun kinderen aangevallen. Als ze proberen hulp te krijgen van de schout en van het stadsbestuur krijgen ze geen gehoor. Als Lysbeth in de dagen daarna op straat een pamflet vindt met de tekst ‘Willen de Arminianen preken, dan zullen wij hen steken’, krijgt ze van burgemeester Reinier Pauw het advies: ’Je man organiseert geen bijeenkomsten meer en onthoudt zich van opruiende activiteiten. Je zult zien dat je dan niets te vrezen hebt.’
Prachtig wordt beschreven hoe het leven van Lysbeth en Rem verder verloopt. Hoe de scheur in de protestante kerk van Amsterdam dwars door families loopt. Hoe veel mensen partij kiezen zonder dat ze echt weten waar het over gaat.
Tussendoor beschrijft Marlies Medema het leven van Lysbeth vóór deze tijd. Ze wordt al vroeg wees en wordt opgevoed door haar oom en tante, maar opeens blijkt ze een oudere broer Jan te hebben, die met oom en tante overeengekomen is dat ze bij hem gaat wonen. Ze voelt zich als een meubelstuk dat je van het ene huis naar het andere kunt verplaatsen. Er wordt over haar leven beslist zonder dat ze zelf enige inbreng heeft.
Tegen de zin van Jan trouwt ze met Rem Bisschop. Samen met hun kinderen wonen ze een aantal gelukkige jaren in het Duitse Koningsbergen, waar Rem zijn bedrijf, de handel in potas, opgebouwd heeft. Dan slaat de pest toe. Rem en Lysbeth overleven de epidemie, maar hun beide dochtertjes overlijden aan deze ziekte. Een paar jaar later overlijdt ook hun zoontje. Onvoorstelbaar dat je dan verder kunt. Maar Lysbeth is dankbaar voor de beide meisjes die daarna nog geboren worden.
Ook op andere manieren is de dood steeds aanwezig. Een bevalling is zeer riskant. Veel mannen trouwen voor de tweede of derde keer omdat hun vrouw, en soms ook de baby, in het kraambed sterft.
De schrijfster heeft zich zo nauwkeurig mogelijk gehouden aan de feiten, data en locaties die ze in de bronnen kon terugvinden. Deze bronnen staan achter in het boek vermeld. Ook is daar een woordenlijst te vinden met woorden uit die tijd, die wij niet meer gebruiken.
Een prachtig boek, de moeite van het lezen meer dan waard.
Janneke van der Molen, Bierum
Marlies Medema, Lysbeth, KokBoekencentrum: Utrecht 2023, 352 blz., € 27,99, ISBN 9789023961581