Meer dan driehonderd mannen en vrouwen, meest ouderen en enige jongeren,
kwamen van 19 september 2009 - 20 maart 2010 op negen zaterdagen
bijeen voor de Vormingscursus in de Chr.Geref. Kerken. In Apeldoorn,
Drachten, Goes en Sliedrecht behandelden hoogleraren en predikanten
onderwerpen over identiteit en seksualiteit, het pastoraat, de
belijdenisgeschriften, de apostel Paulus en het bijbelboek Dani?l. In
dit artikel gaat Prof. Dr. T.M. Hofman in op het ?nieuwe perspectief op
Paulus?.Tijdens de vormingscursus 2009/2010 hebben we ons bezonnen op de thematiek of reformatorische christenen de echte Paulus eigenlijk wel kennen? Er worden tegenwoordig heel wat vragen gesteld bij het leven van deze apostel en bij het lezen van zijn brieven. Er zijn theologen die de mening zijn toegedaan dat gedurende vele eeuwen deze brieven verkeerd gelezen zijn. De brieven zouden namelijk ten onrechte teveel gelezen zijn door de ogen van de kerkvader Augustinus. Zoals Augustinus met zijn levensvragen bijvoorbeeld Romeinen heeft gelezen, heeft dat gedurende vele eeuwen de uitleg van deze belangrijke brief gestempeld. Daarmee zou geen recht gedaan zijn aan de oorspronkelijke bedoeling van Paulus. Men stelt ook dat de brieven veel te veel gelezen zijn met de levensvragen van Maarten Luther in het achterhoofd. Dan leer je niet zozeer Paulus kennen en evenmin zijn boodschap, maar dan ontdek je ten onrechte steeds weer de vragen die Luther intensief hebben beziggehouden. Sinds de zestiger jaren van de vorige eeuw is er dan ook gepleit voor een nieuwe benadering van Paulus. Je zult toch de echte Paulus moeten kennen om hem ook in zijn brieven recht te kunnen doen. Het bestaande beeld van Paulus zou correctie behoeven, anders kun je de boodschap van deze heidenapostel niet echt verstaan. Die nieuwe manier van kijken en luisteren naar Paulus wordt wel ?het nieuwe perspectief? genoemd. Waar moeten we dan allemaal aan denken als het gaat om correcties die zouden moeten worden aangebracht ten aanzien van Paulus?
Wat is er met Paulus gebeurd bij Damascus?
Wat is er precies met Paulus gebeurd toen hij van Jeruzalem naar Damascus getrokken was.
Op verschillende plaatsen lezen we daarvan in Handelingen. Het meest bekend is bij velen Hand. 9. Maar er zijn meer plaatsen te noemen. Zo valt ook te wijzen op Hand. 22 : 3-21 (Paulus? verdediging bij zijn gevangenneming in Jeruzalem) en Hand. 26 : 9-20 (als Paulus voor koning Agrippa staat). We spreken vaak van de bekering van Paulus, maar is dat wel terecht, zo vragen aanhangers van de nieuwe benadering? Kun je eigenlijk wel spreken van een echte bekering? Paulus werd toch niet van een ongelovige een gelovige? Hij veranderde volgens ?het nieuwe perspectief? niet van een jood in een christen. Hij kwam niet uit het donker van het heidense ongeloof, maar hij was van kindsbeen aan doorkneed in de Schriften van Isra?l. Paulus zou dan het gebeuren op de weg naar Damascus niet zozeer als een persoonlijke bekering beschouwen, maar veel meer als zijn roeping tot apostel. De aanduiding als bekering veronderstelt te veel een breuk met het verleden. Dit gebeuren wil vooral het accent leggen op de roeping van Paulus door God tot een bijzondere taak.
Wat moet je nu van die nieuwere uitleg denken? Waarom heeft men vele eeuwen wel gesproken over de bekering van Paulus? Het is allereerst goed te beseffen dat in deze geschiedenis bekering en roeping niet in concurrentie staan, maar juist nauw op elkaar betrokken zijn. God werkt in die bekering van Paulus door de openbaring van Zijn Zoon tegelijkertijd heen naar de roeping en vorming van de apostel der heidenen. Dat uitdrukkelijke ingrijpen van God heeft Paulus persoonlijk diep geraakt. Dan vraagt Gal. 1:16 bijzondere aandacht, waar sprake is van ?Zijn Zoon in mij te openbaren...?. Die radicale verandering in Paulus? leven heeft grote gevolgen voor de verbreiding van het evangelie onder de volken. Steeds blijkt in Galaten 1 dat het evangelie geen uitvinding van Paulus of van andere mensen is. Het is voluit openbaring van Jezus Christus (Gal.1 :11-12). Dat evangelie laat zich nooit verklaren als een vrucht van de akker van Paulus zelf! Zijn vroegere leven, voor de radicale verandering, stond haaks op die boodschap van heil in Jezus Christus. Paulus vervolgde de gemeente.
De alles onthullende ontmoeting met de Opgestane heeft Paulus heel persoonlijk diep geraakt. Die ontmoeting heeft ook alles te maken met het grote heilsplan van God. De bewoordingen van Galaten 1 doen ons ook denken aan de roeping van Jeremia (Jer.1:5).
Er zitten twee aspecten aan het gebeuren op de weg naar Damascus. Er is door God in Christus ingegrepen in het hart en het denken van de Paulus. En het tweede aspect is de verschijning van de Opgestane Here en Heiland aan Paulus. Dat gebeuren heeft hij waar genomen. Wat van buiten tot Paulus gekomen is, heeft hem inwendig diep geraakt en veranderd. De invloed van dat alles op het leven van Paulus laat zich nauwelijks overschatten. Het is goddelijke openbaring en tevens ook menselijke ervaring. Het is aan Paulus gegeven en hij mag het heel persoonlijk verwerken. Ook op andere plaatsen merken we in de brieven van Paulus hoe dat van enorme betekenis voor hem is geweest.
Doorbraak van het licht in Paulus? leven
Het licht van Gods ontferming en openbaring ging in de Zoon over Paulus? leven en in zijn hart op. Hierbij is zeker ook 2 Cor.4:6 van belang. Het gaat daar in de omringende verzen onder andere over de verkondiging. De verkondiger blijft zelf echter niet buiten beeld. Hij heeft weet van Gods handelen in Jezus Christus dat licht heeft geschapen in zijn leven. Paulus weet van een donker ?eertijds?, een ?voorheen? in zijn bestaan. Bekering is niet alleen een begrip voor omkeer van heidendom naar christendom. Het is de vraag of men in ?het nieuwe perspectief? recht doet aan bekering als men dit vooral kleurt vanuit de visie van Augustinus, Luther en August Hermann Francke. De bijbelse achtergrond wordt teveel vergeten en men verbindt het te eenzijdig met de problematiek van het schuldige geweten.
Op weg naar Damascus verschijnt Christus onontwijkbaar in het leven van Paulus. Als hij over dat gebeuren schrijft, is het geen academisch vertoog, maar geestelijke praktijk. Dat handelen van God had grote gevolgen voor het persoonlijk leven van Paulus. Het gaat dan ook werkelijk om de tegenstelling tussen donker en licht. Paulus weet zich sindsdien verlicht met de kennis der heerlijkheid Gods in het aangezicht van Christus. Het is het machtig scheppend handelen van God in het leven van Paulus. Zo wordt hij tevens gevormd voor de dienst als apostel der heidenen. Als Paulus over deze dingen schrijft dan brengt dat hem steeds weer in de sfeer van de verwonderde aanbidding.
Aanvankelijk komt Paulus daar bij Damascus juist in het duister terecht. Door blindheid geslagen moet hij bij de hand geleid worden. Na de ontmoeting met Ananias en de doop worden alle dingen anders. Paulus geeft er meer dan eens blijk van dat hij zich diep bewust is van eigen onwaardigheid voor dit grote in Gods Koninkrijk. Steeds benadrukt hij dan ook de genade van God. Dat gebeurt niet alleen in Galaten 1 maar ook in Efeze 3. Het is gave van de Heilige Geest, zoals te lezen valt in 1 Cor.12:1-11. Juist door dat handelen van God in zijn persoonlijk leven heeft Paulus zicht gekregen op het grote heilsplan van God. Dan valt te wijzen op Ef.3:1-13.
Het aspect van de bekering mag niet worden veronachtzaamd. Paulus geeft er in zijn brieven duidelijk blijk van dat er een breuk ligt in zijn leven. Hij heeft persoonlijk weet van een eertijds, een voorheen en nu. Dat staat als duisternis en licht tegenover elkaar. Daar spreekt ook een radicale verandering uit. Er is immers in heel zijn optreden een geweldige verandering zichtbaar geworden eerst was hij vervolger van de kerk en nu is hij volgeling van Jezus en voorganger. Eerst bestreed Paulus Jezus, nu staat zijn hele leven in de dienst van de verbreiding van die ene Naam. Het nieuwe perspectief zet vooral in op de continu?teit in het leven van Paulus, de doorgaande lijn van zijn Jodendom. Nergens gebruikt Paulus Jodendom als omschrijving van zijn geloof in Christus. In Gal.2:14 geeft Paulus een karakterisering van zijn levenswandel en die van Petrus als ?niet naar Joods gebruik? levend.
In ?het nieuwe perspectief? komen nog een tweetal andere punten van verschil naar voren rond de rechtvaardiging en inzake de problemen tussen Joden en heidenen. Daar hoop ik in een volgend artikel aandacht aan te schenken.
Apeldoorn
T.M. Hofman