In het eerste artikel hebben we stilgestaan bij het ‘waarom’ van preken. Wat is de reden dat we wekelijks twee preken meekrijgen? De conclusie was dat de Bijbel hierin nauwelijks concrete voorschriften geeft. Het wordt aan de tijd, cultuur en aan de inspiratie van Gods Geest overgelaten om telkens opnieuw de ideale vorm te zoeken. En dat is datgene wat het meest tegemoet komt aan de eer van God, aan het elkaar leren, vermanen en bemoedigen in deze concrete tijd. Vanuit die zoektocht ga ik in dit artikel enkele adviezen ter overdenking formuleren.
Advies 1: begin bij de gemeenteleden
Een preek moet aansluiten op het leven van de luisteraars. Daar moet God vanuit de Bijbel iets te zeggen hebben, in het leven van alledag van de gelovigen. Anders gezegd: als de dominee begint, moet de luisteraar overeind veren en denken ‘dit gaat over mij!’
Als een preek echter begint met 20 minuten tekstuitleg (vaak over een bij de meesten bekende perikoop) gevolgd door een toepassing, dan is het merendeel bij die toepassing al lang vertrokken. Beter is dan om direct bij het begin die aansluiting te zoeken. Doe dat dan wel concreet en probeer niet krampachtig zo veel mogelijk gemeenteleden erbij te betrekken (“Soms zie je het niet meer zitten, je raakt je baan kwijt, je partner heeft een ander, je hebt te horen gekregen dat je ongeneeslijk ziek bent, gezakt voor dat belangrijke examen, enz. enz.”).
Wees niet bang om je te beperken in de doelgroep. De verdraagzaamheid ten opzichte van verdeelde aandacht is groter dan menig predikant veronderstelt. Als dan maar wel iedereen een keer aan bod komt.
Om meteen een misverstand uit te sluiten: aansluiten bij het gewone leven is heel wat anders dan vertellen wat de mensen graag horen. Het is dus géén consumentisme. Integendeel, juist midden in ons dagelijkse leven kan God ons enorm confronteren.
Advies 2: wees concreet, echt en basic
De werkelijkheid van alle dag is vaak rauwer dan in de meeste preken naar voren komt. Beter dan het met vrome woorden dichtplamuren is dan om maar te starten vanuit die rauwheid. Rauwheid: ruzies in gezinnen, seksuele afwijkingen en verslavingen, chronische ontevredenheid, geen Bijbellezen, geen gebed, enzovoort.
Durf duidelijk te zijn over concrete ethische problemen. Ook al zullen niet alle gemeenteleden je mening delen, er wordt dan in ieder geval over nagedacht en doorgesproken.
Het is dus helemaal niet raar om een dienst te houden over singles & seksualiteit, roken of geloven, opvoedingsproblemen in de puberteit, en ga zo maar door.
Om duidelijk te maken wat ik bedoel met ‘concreet, echt en basic’ haak ik maar even aan bij het voorbeeld van ‘opvoedingsproblemen in de puberteit’. Natuurlijk weten we best wel dat we met en voor onze kinderen moeten bidden. Het is geen discussiepunt dat we ze moeten leren ‘stille tijd’ te houden en dagelijks te leven vanuit de liefde van Christus.
Maar dan de werkelijkheid. Velen onder ons schieten, zonder dat bewust te willen, hierbij schromelijk tekort. We hebben uit pure boosheid onze puber naar boven gevloekt. Het was weer ruzie op zondagmorgen omdat ze niet mee naar de kerk wilden. We voelen ons er schuldig over, hier zitten we, waar is God, hoe hadden we het dan moeten doen ….
Een preek met allemaal goedbedoelde schriftuurlijke richtlijnen maakt in die context echter niet veel kans een snaar te raken. Ik verlang als ouder veel meer naar steun, naar vergeving, naar Gods Geest die misschien echt kan helpen….
Wees daarbij authentiek. Gebruik dezelfde taal en stem als wanneer je in de supermarkt met iemand in gesprek bent. Geloof me, het gehoor zal dankbaar zijn.
Wat in elk geval ‘basic’ is, is Jezus als redder naar de mensen brengen. Ook voor veel kerkgangers is zonde geen dagelijkse werkelijkheid meer en is het oordeel een vaag en ouderwets begrip. Zij menen geen redder meer nodig te hebben.
Belangrijk is dan om eerst die manier van leven te begrijpen en samen weer terug te gaan naar die ‘basic’ van ons geloof: God stuurde Jezus, onze redder.
Advies 3: schakel meer zintuigen in dan alleen het gehoor
Bij de meeste diensten wordt er geen gebruik gemaakt van audiovisueel materiaal. Het op het scherm zetten van de preektekst neemt wel toe. Soms nog met toevoeging van de (drie) punten van de preek.
Bij speciale diensten gebruiken we sporadisch een sketch, een videofragment of een presentatie op een beamer. Het woord ‘sporadisch’ spreekt in dit opzicht echter al voor zichzelf.
Jammer en een gemiste kans, want juist filmpjes, foto’s e.d. kunnen voorbeelden en situaties herkenbaarder maken en de aandacht bij de dienst vergroten. Ze komen niet in de plaats van de preek, maar geven de preek wel een enorme versterking.
Advies 4: hou het kort
Een kwartier geconcentreerd luisteren is de meesten helaas niet gegeven. Preek daarom nooit langer dan vijftien minuten; lang genoeg om een serieuze boodschap kwijt te kunnen en kort genoeg om de aandacht van de meeste mensen vast te houden.
Om de preek terug te brengen tot 15 minuten, moeten predikanten die gewend zijn 30 minuten te preken echt een inspanning leveren. Wat is het belangrijkste punt dat ze willen communiceren? In een kwartier tot de kern komen lijkt kort, maar als je dát niet kunt, kun je het waarschijnlijk ook niet in 45 minuten.
Voor zover mij bekend is het nog nooit goed onderzocht, maar ik durf de stelling aan dat er van een preek van een kwartier meer blijft hangen dan van een preek van een half uur.
Advies 5: zorg voor afwisseling
Verandering van spijs doet eten. Dat geldt ook voor de preek. Sowieso zorgt het gebruik van audiovisueel materiaal voor meer afwisseling in de prediking. Maar daarnaast is het ook goed om preken met een exegetische inslag af te wisselen met thematische diensten, zangdiensten, gebedsdiensten, diensten met een dialoog, enz.
Aanhakend bij wat Paulus als grote gemene deler noemt van het doel van de samenkomsten (elkaar leren, elkaar vermanen en elkaar bemoedigen), valt vooral op dat er vrijwel steeds het woord ‘elkaar’ bij gebruikt wordt. Onze diensten bestaan echter vooral uit monologen. Een dominee die het van begin tot eind aan het zeggen is, slaat een dienst alleen daardoor al een beetje dood. Een dialoog is veel dynamischer en beter voor het leerproces. Hoe actiever iemand is, hoe beter dit is voor het leerproces.
Wat vraagt dit van een predikant
In de eerste plaats de bereidheid om te veranderen en in de tweede plaats de durf om het (helemaal) anders te proberen.
Daarnaast is het belangrijk dat een predikant ook in de rauwe werkelijkheid van dit leven thuis is. Voor velen geldt dat ze alleen christelijke bladen lezen, alleen bij christenen op verjaardagen komen, in het bestuur van een christelijke school zitten en daarbij nauwelijks intensief contact hebben met buitenkerkelijken. Het is goed als er ook tijd in dat laatste geïnvesteerd wordt. Ga in het bestuur van een buurtvereniging, wordt scheidsrechter, enz.
Maak in wisselende samenstelling gebruik van een voorbereidingsgroep bij het maken van preken en voorbereiden van diensten en durf daarbij zaken uit handen te geven. De wereld vergaat niet als er een keer iets niet goed geregeld is.
Vraag regelmatig om feedback en doe dit niet alleen bij de oudere betrokken gemeenteleden. Om te beginnen kan aan een aantal minder meelevende en meer meelevende gemeenteleden gevraagd worden of ze u (niet die andere dominee, maar u..) in dit artikelen herkennen. En let er dan vooral op dat er geen sociaal gewenste antwoorden gegeven worden.
Conclusie
Het gaat mij er niet om dat één manier van preken goed of fout is en uiteraard besef ik goed dat het schaap met de vijf poten niet bestaat.
Misschien vindt u dat het allemaal nog wel redelijk gaat, dat veranderen zo nodig niet is.
Wilt u echt weten wat de statistieken zeggen over kerkverlating en gebrek aan geestelijk (mee)leven?
Laten we elkaar helpen opdat de kerk mag groeien en bloeien. Natuurlijk hangt dat laatste vooral af van de zegen van onze hemelse Vader, maar Die schakelt daarbij ons verstand én talent niet uit.
Hoogeveen
Jan van Amerongen