Naomi zei tegen haar beide schoondochters: Gaan jullie beiden terug naar het huis van je moeder. Moge de HERE jullie liefde bewijzen, zoals jullie die aan de gestorvenen en aan mij hebben bewezen; Moge de HERE jullie rust geven ieder in het huis van een man. Hierop kuste zij hen. Toen barstten zij in tranen uit en ze zeiden tegen haar: Wij keren zeker met u terug naar uw volk.
Ga terug, mijn dochters, zei Naomi, waarom zouden jullie met mij meegaan? …. Nee, mijn dochters, mijn lot is te bitter voor jullie; de HERE heeft zich tegen mij gekeerd. Kan ik soms nog zonen krijgen die jullie mannen kunnen worden?
Opnieuw begonnen zij te huilen. Orpa kuste haar schoonmoeder vaarwel, maar Ruth week niet van haar zijde. Kijk, je schoonzuster gaat terug naar haar volk en haar god, zei Naomi, ga haar toch achterna!
(Ruth 1:8-11a en 13b-15)
Is het advies van Naomi aan Orpa (en Ruth) om terug te keren naar haar land en haar god een verloochening van het geloof? Is de keus van Orpa verkeerd? Dit zijn vragen van een lezer waarop ik in dit artikel een antwoord probeer te geven. Dat doe ik in het besef dat in het boek Ruth Orpa slechts een bijrol heeft. De hoofdrol is voor Ruth, die als allochtoon één van de voormoeders van Jezus wordt (Mt. 1:5). Daarom loopt dit boek uit op de naam David. In de Bijbel draait het om de Zoon van David, Jezus Christus.
Voor een goed begrip van Naomi’s advies en Orpa’s keus is het nodig aandacht te geven aan de voorgeschiedenis. Elimelek en Naomi verhuisden met hun twee zonen naar Moab vanwege een hongersnood. Dat was een beproeving, ook omdat het de richterentijd was waarin ieder deed wat goed was in eigen oog. Daarom is het oordeel van christenen die vinden dat zij in vertrouwen op God in Bethlehem hadden moeten blijven te gemakkelijk. Vooral omdat nadrukkelijk verteld wordt dat Elimelek en de zijnen naar Moab gingen om daar als vreemdeling te verblijven.
Ze maakten daarmee dezelfde keus als Abraham toen hij door honger gedreven naar Egypte ging. Dat wordt in de Bijbel niet afgekeurd, al bleek het wel riskant. Hetzelfde zie je bij het gezin van Elimelek. Dat raakte in Moab thuis, vooral nadat de zonen met Moabietische meisjes trouwden, Machlon met Ruth en Kiljon met Orpa. De rampspoed bleef hen echter niet bespaard: Elimelek stierf, en later stierven ook de beide zonen van Naomi. Gelukkig hielden haar schoondochters veel van haar.
Naomi besloot na tien jaar terug te keren naar Bethlehem, omdat daar weer brood was. Maar was dat er ook voor haar? En was het er eventueel ook voor haar Moabietische schoondochters? Of waren Orpa en Ruth alleen maar van plan tot de grens mee te gaan om dan afscheid van Naomi te nemen? We weten niet meer dan dat Naomi er bij hen op aandringt terug te keren naar huis als ze bij de grens zijn aangekomen. Daarbij spreekt ze een zegenwens uit: laat de HERE jullie liefde bewijzen en jullie geborgenheid geven in het huis van een man.
In het gesprek met haar schoondochters legt Naomi er alle nadruk op dat voor Orpa en Ruth als jonge vrouwen een nieuw huwelijk verreweg het beste is. Dit advies is heel begrijpelijk voor wie iets weet van de positie van weduwen in die tijd. Bovendien hebben deze Moabietische vrouwen in Israël geen schijn van kans om aan de man te komen. Dat probeert Naomi hun duidelijk te maken met het voorbeeld van zichzelf, als oude vrouw van wie voor hen op dit punt niets te verwachten valt. Haar dringende advies terug te gaan naar Moab geeft Naomi uit liefde voor Orpa en Ruth. Deze raad is een daad van zelfverloochening.
Dat mag zo zijn, maar is het niet vooral een verloochening van het geloof? Had Na-omi er juist niet bij haar schoondochters op moeten aandringen met haar mee te gaan naar Bethlehem, om de HERE te dienen? Deze vraag wordt door veel christenen met ‘ja’ beantwoord. Naomi geeft een slecht advies, waardoor Orpa de verkeerde keus maakt en haar verderf tegemoet gaat. Deze uitleg steunt niet op gegevens uit het boek Ruth. Dat moet ons voorzichtig maken.
We moeten ook voorzichtig zijn in ons oordeel over de rol van het geloof in het leven van Naomi en haar gezin. Wie het graag van de positieve kant bekijkt, kan zeggen dat Ruth haar goede keus maakte door wat zij bij haar schoonfamilie over de God van Israël had gehoord. Dat zou ook voor Orpa aanvankelijk de reden geweest zijn met Naomi mee te gaan. Maar helaas kwam ze door de schuld van haar schoon-moeder terug op dat besluit. Als het aan Naomi had gelegen, had ook Ruth dezelfde keus als haar schoonzus gemaakt.
We weten niet wat Naomi aan haar schoondochters over de HERE had verteld. We lezen alleen dat zij aan hen de zegen van de HERE meegeeft, opdat zij met een ei-gen man een gelukkig leven zullen krijgen. Verder uitte zij zich bitter over de HERE. Tegen de inwoners van Bethlehem zegt zij dat de HERE zich tegen haar keerde en dat Hij haar kwaad gedaan heeft door haar met lege handen te laten terugkomen. Blijkbaar zag ze op dat moment Ruth helemaal over het hoofd. Het geloof van Naomi was dus blijkbaar gemengd met ongeloof.
Met Orpa en Ruth had ze waarschijnlijk over haar geloof gesproken, mogelijk toen zij haar schoondochters uitlegde waarom zij terug wilde naar Bethlehem. Maar zij hebben ook de dieptepunten in haar geloof gezien. En ze hebben begrepen dat geloof in Israëls God geen garantie is dat weduwen in Israël een toekomst hebben. Zelfs de eigen weduwen niet, dus zeker de buitenlandse niet.
Dat bracht Naomi tot de overtuiging dat er voor haar schoondochters niets anders overbleef dan een nieuw huwelijk. Zoals elk huwelijk zou dat voor haar schoondochters een zegen van de HERE zijn. Zij zouden Hem in Moab ook kunnen dienen, gevoed door wat ze van hun schoonfamilie over God hadden meegekregen.
Daarom is het niet juist de keus van Ruth tot model te maken. Haar keus was een wonder boven wonder. God koos haar en maakte duidelijk dat het heil niet alleen voor Israël is. Ruth is een venster op Christus, en door Hem op ons heil.
Vanuit deze overwegingen luister ik naar het advies van Naomi aan Orpa (en Ruth).
Het moeilijkste punt daarin is dat Naomi tegen Ruth niet alleen zegt dat Orpa is teruggekeerd tot haar land, maar ook tot haar god. Voor wie alle accent op het laatste legt, is daarmee alles gezegd. Het maakt haar advies tot een bitter raadsel.
We hebben echter gezien dat dit gedeelte ook andere, belangrijke elementen bevat. Kunnen die niet het best tot hun recht komen als ‘land en god’ als een vaststaande uitdrukking wordt gelezen? Dan hoeft de terugkeer van Orpa naar huis niet te betekenen dat zij daarmee de God van Israël de rug toekeerde. Wie weet wat het gezaaide zaad in haar leven heeft gedaan.
Daarom wil ik het advies van Naomi geen geloofsverloochening noemen. Haar raad kwam voort uit haar oprechte liefde voor Orpa en Ruth en is een bovenal een vorm van zelfverloochening.
Amersfoort
D. Visser