Wat is de impact van het geloof op ons dagelijks leven? Op onze carrièreplannen, vriendschappen en relaties, tijd- en geldbesteding, onze omgang met natuur en milieu? Juist de kerk is een oefenplaats voor de praktijk van het leven met Christus. Daarover moeten we nadenken. Een fraaie bundel interviews biedt daarbij hulp en inspiratie.
Hoe ziet een kerk eruit die mensen toerust voor christelijk leven in de eenentwintigste eeuw? Een kerk die voorbeelden geeft van dat leven in een moderne samenleving en helpt bij het maken van keuzes? Herman Paul en Bart Wallet hebben gesproken met een aantal theologen die een antwoord hebben gezocht op deze vraag. Ze hebben theologen uit Engeland en de Verenigde Staten geïnterviewd. Uit die interviews hebben ze een conclusie getrokken: kerken die hun leden willen toerusten, moeten oefenplaatsen zijn. Juist daar leren mensen Jezus volgen. Daar worden karakters gevormd. Christelijk leven is niet alleen een kwestie van de buitenkant. Het raakt vooral de binnenkant van ons bestaan. Bij die binnenkant hoort ook de vorming van het karakter. God heeft recht op heel ons mens-zijn, niet slechts op een deel daarvan.
De vraag is hoe die karaktervorming moet plaatsvinden. De kerk beschikt daartoe over een aantal middelen. Allereerst natuurlijk het Woord dat in de eredienst wordt gepredikt. Inhoud van de verkondiging is niet alleen de ziel en haar redding, maar ook de betekenis van het geloof voor het gewone dagelijkse leven. In die zin is de prediking vormend voor heel de gemeente. Maar niet alleen de prediking, heel de zondagse eredienst vormt ons. Ook bijvoorbeeld de lofprijzing. Je zou kunnen zeggen: christelijke ethiek begint met de kerkgang.
Voorbeelden
Verder zijn mensen belangrijk die een voorbeeld geven. Identificatiefiguren, zo zouden we kunnen zeggen. Inspirerende broeders en zusters laten zien hoe het geloof vorm krijgt in het dagelijks leven. Ze kunnen bijvoorbeeld laten zien hoe je vanuit het leven met Christus omgaat met tijd, werk, relaties, vrienden, verdriet, geld en goed, seksualiteit, eer en status. Bijzonder vormend zijn voorbeelden van inspirerende personen in het midden van de gemeente. Daar voeg ik dan aan toe: broeders en zusters die trouw de diensten bezoeken in besef van hun verantwoordelijkheid voor heel de gemeente.
Kerken zijn echter niet alleen plaatsen waar christenen hun leven met Christus oefenen en hun karakter wordt gevormd. Ze hebben ook een functie in de samenleving. Allereerst via de individuele gelovigen. Elke gelovige heeft een eigen plaats en verantwoordelijkheid in de samenleving. Daar ligt voor elke gelovige, wie hij of zij ook is, een belangrijke taak. Op die manier hebben kerken indirect invloed op de samenleving.
Daarnaast heeft ze als geheel een verantwoordelijkheid in de samenleving. Ze is een gemeenschap waarin mensen samenleven. Ze staat in dit opzicht naast andere gemeenschappen, verbanden en organisaties. De vraag is echter wat de kerk vandaag als zelfstandige, afzonderlijke gemeenschap in de samenleving kan betekenen, vooral wat ze in onze huidige cultuur kan betekenen, een cultuur die beheerst wordt door afgoden. Een van de afgoden is de gedachte dat je van je eigen leven iets moois moet maken. Je moet succes hebben, gezien worden en voortdurend bezig zijn met het bewaren en vermeerderen van je comfort. Die gedachte is kenmerkend voor onze individualistische cultuur. Wie deze gedachte volgt, heeft nauwelijks tijd over voor zijn naaste, voor een rustige bezinning op wat wel en wat niet belangrijk is, voor een toegewijde dienst aan God. De zelfverloochening, de kern van het leven met Christus, is dan uit beeld verdwenen. Op dit vlak heeft de kerk als afzonderlijke gemeenschap in de samenleving geen geringe taak. De vraag is of zij zich daarvan voldoende bewust is. Maakt de kerk nog keuzen die ingaan tegen de stroom van de tijd? Rust ze christenen nog voldoende toe voor tegendraadse keuzen? De kerk zal niet alleen het eeuwige heil moeten verkondigen. Ze zal ook een oefenplaats moeten zijn waar we leren leven uit de verkondiging van het evangelie.
Wending naar de kerk
De theologen die geïnterviewd zijn, hebben een bijzondere aandacht voor de kerk. Die aandacht is opvallend. Deze past bij een beweging met de naam 'wending naar de kerk' (ecclesial turn). Hoewel deze theologen verschillen in hun visie op kerk, prediking en sacramenten, onderstrepen ze allemaal dat de kerk een eigen verhaal heeft. Ze geloven niet in de kreet die je steeds maar weer hoort, dat de kerk 'aansluiting' moet zoeken bij de samenleving en dat zij moet 'vernieuwen' om mensen bij het geloof te houden. De kerk bewijst zichzelf een slechte dienst wanneer ze in zulke woorden over God en geloof wil spreken die 'algemeen toegankelijk' zijn. Aanpassing aan de moderne samenleving heeft de kerk tot nu toe eerder verzwakt dan versterkt. Dat is hun overtuiging. Wat daarentegen nodig is, is een kerk die teruggaat naar haar bronnen: de Schrift, de sacramenten en de traditie.
Allereerst is de Bijbel nodig, een onuitputtelijke bron die elke generatie opnieuw aanspreekt. Nieuwe lezers mogen zich door dat verhaal laten meenemen. Oude teksten van de Schrift mogen en moeten we steeds weer op nieuwe situaties toepassen. Daarnaast hebben ook de sacramenten een grote waarde. Ze zijn gegeven tot versterking van het geloof, maar leren ons ook beter te verstaan wie wij zijn, anders gezegd: wat uiteindelijk onze identiteit is. Die identiteit ligt niet allereerst in ons werk, onze status, ons man- of vrouw-zijn. Sacramenten leren ons dat onze identiteit allereerst ligt in Christus: door het geloof mogen we deelhebben aan zijn lichaam. Zoals bij het avondmaal het brood en de wijn wordt uitgedeeld en Christus zichzelf heeft uitgedeeld, zullen dan ook de zijnen uitdelen van de gaven die zij zelf eerst hebben ontvangen. Zo vormen zowel het Woord als de sacramenten de kerkleden. Uiteindelijk gaat die vormende kracht terug op het Woord van God. Daarin ligt het laatste en hoogste gezag van de kerk. Wending naar de kerk, is een wending naar het Woord. Daarbij is aandacht voor de traditie eveneens heel belangrijk. De gemeenschap der heiligen houdt ook in dat we ons verbonden weten met de heiligen die ons zijn voorgegaan.
Negen theologen
Theologen die zich 'naar de kerk wenden' en ook aandacht vragen voor de sacramenten en de traditie, bedoelen daarmee niet de kerk zich uit de samenleving terug zou moeten trekken. Integendeel. De kerk moet midden in de samenleving staan met de verkondiging van het evangelie en het diaconaat aan de naaste in nood. Onder andere op deze wijze wil ze haar verantwoordelijkheid in het publieke leven verstaan. Ze is een gemeenschap binnen een grotere volksgemeenschap. Ze heeft een roeping ten opzichte van het geheel van de samenleving.
Herman Paul, universitair docent geschiedfilosofie aan de Universiteit Leiden, en Bart Wallet, historicus en onderzoeker, verbonden aan het Instituut voor Cultuur en Geschiedenis van de Universiteit van Amsterdam, hebben een bundel samengesteld waarin de volgende theologen aan het woord komen: Richard B. Hays (over hermeneutiek, uitleg van de Bijbel, voorbij de Verlichting, de gedachte die zegt dat de rede de mensheid zou moeten verlichten), Stanley Hauerwas (over het individu en de roeping van de kerk), Samuel Wells (over een kerkelijke ethiek), Oliver O'Donovan (over politieke theologie en de gemeenschap der heiligen), Bernd Wannenwetsch (over de economie van het menselijk verlangen), Brian Brock (over liever psalmen zingen dan hermeneutiek bedrijven), Miroslav Volf (over kerk, moskee en multiculturele samenleving), Tom Wright (over Paulus lezen met het oog op de eenentwintigste eeuw) en Tim Keller (over de noodzaak van publieke theologie). Het boek wordt afgesloten met een slotbeschouwing door Stefan Paas. De bundel die prima leesbaar is en goed verzorgd, is zeker de moeite waard voor ieder die zich bezint op de verhouding tussen kerk en ethiek.
Feanwâlden
D. J. Steensma
Naar aanleiding van: Herman Paul en Bart Wallet, Oefenplaatsen. Tegendraadse theologen over kerk en ethiek. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer, 2012, 200 blz., ISBN 978 90 239 2080 9, € 17,90.