De dominee als leraar

Mogen de woorden van mijn mond... de dominee preekt

Aan de zijkant van een boekenkast in mijn studeerkamer hangt een ietwat verfrommeld papiertje. Ik printte het ongeveer zeven jaar geleden uit, toen ik nog maar kort predikant was. Het voorbereiden van de wekelijkse preken hield me erg bezig. Is het goed genoeg? Is het bruikbaar? Heb ik Gods Woord goed beluisterd en kan ik het de gemeente duidelijk maken? Mijn vader stuurde me toen ter bemoediging twee uitspraken van theoloog Helmut Thielicke, die nu op dat verfrommelde papiertje staan. De eerste luidt: ‘Ook de boodschapper zelf stond niet zelden aan de grenzen der wanhoop, als ’t hem niet wilde gelukken ondanks alle inspanning van zijn denken, de kern der dingen zo helder en zo eenvoudig te zeggen als past bij vragen die beslissend zijn voor ons bestaan’. En de tweede: ‘Want in de hand des Meesters kunnen ook instrumenten van twijfelachtig gehalte muziek voortbrengen en werk verrichten dat waarde heeft’.

Het bemoedigt me nog. De herkenning van je inspanning en je eigen beperking als je Gods evangelie mag verkondigen. En tegelijk de herinnering aan de belofte van de Here, dat Híj kan wat jij niet zelf kunt: de verkondiging van zijn Woord vruchtbaar laten zijn.

Indrukwekkend

Dat je wekelijks Gods Woord aan mensen mag verkondigen, is geweldig. God spreekt ons aan! Zijn mensen, door Hem geschapen. En waar wij door onze zonden voorgoed reddeloos verloren zijn als wij op onszelf aangewezen blijven, is God ons achternagekomen met zijn aanbod van verzoening. Waarvoor Hij zelfs zijn eigen Zoon niet spaarde. Zodat er redding is en nieuw leven voor ieder die gelooft in Hem.

Door zijn Woord en Heilige Geest maakt God zich bekend. Zo wil Hij mensen brengen tot geloof in de gekruisigde en opgestane Heer. Dat te mogen verkondigen is indrukwekkend. Dat drong afgelopen Pasen opnieuw tot me door: net als voor de discipelen mag het door Gods genade ook voor mij gelden, dat je gevonden en gezonden bent door de Levende Heer.

Preken is ook indrukwekkend als je beseft hoeveel belang het heeft. Het gaat om redding van mensen die zonder de verzoening met God voor eeuwig verloren zullen gaan. En het gaat om het nieuwe leven van mensen die zich door het geloof in Jezus Christus Gods kinderen mogen noemen en die de Here wil hervormen naar het beeld van zijn Zoon (Romeinen 8,29).

Preken op zondag

Als de gemeente van de Here op zondag samenkomt en mag ervaren dat God zelf haar ontmoet, klinkt Gods Woord. Het belangrijkste van de hele dienst is de lezing van Gods Woord. Maar dan mag daar vervolgens ook over gepreekt worden. En de gemeente mag horen, - niet alleen wat de Here in dat Bijbelgedeelte zegt, maar ook wat Hij daardoor tegen ons persoonlijk zegt. Daar heb je de twee kanten van de verkondiging: Wát zegt de Here? én Wat zegt Hij daardoor tegen ons vandaag?

Profetisch preken

De profeten in het Oude Testament verkondigden Gods Woord. Daarmee vertelden ze niet per se wat nieuws. Vaak vertelden ze wat de HERE eerder had gezegd. Maar dat deden ze zo, dat duidelijk was wat dát woord van God betekende voor de concrete situatie waarin Israël zich op dát moment bevond. Geleid door Gods Geest verstonden ze Gods Woord. Ze beseften wat de Here had gezegd en wat Hij daarmee bedoelt. Maar net zo goed geleid door Gods Geest doorzagen ze het leven van Gods volk, met zijn angsten, moedeloosheid, onrecht, goddeloosheid enz. En die twee, Gods Woord én de situatie, kwamen in hun verkondiging bij elkaar.

Een dominee is geroepen om zo te preken. Om het Woord van God zo te laten horen, dat de gemeente hoort wat de Here zegt. Maar dan ook te laten zien hoe de Here ons persoonlijk, in onze situatie aanspreekt. Het hoort er allebei bij. Maar de volgorde is van het grootste belang. De gemeente is niet gediend met een preek waarin de (geestelijke) situatie van de gemeente vooral en uitgebreid uit de doeken wordt gedaan, terwijl wat de Here zegt en bedoelt letterlijk en/of figuurlijk op het tweede plan komt. Dat God spreekt, zichzelf bekendmaakt en zijn wil duidelijk maakt, dát moet de toon zetten in de preek. Als de preek dáár de verkondiging van is, komt de toepassing naar onze situatie er ‘als vanzelf’. Want dan zal de gemeente merken dat de Here met wat Hij daar en toen heeft gedaan en gezegd, ook ons persoonlijk aanspreekt.

Preekvoorbereiding

Hoe bereid je als dominee een preek voor? Door te luisteren. Dat betekent de Bijbel lezen en bidden. Je zou kunnen denken dat een dominee de Bijbel beroepshalve leest: hij kent de grondtalen en moet erover preken. Het is inderdaad een ambacht, maar het is veel meer dan dat. Het gaat om echt luisteren naar wat de Here zegt (vgl. Lucas 10,39). Als je niet echt geluisterd hebt, heb je immers ook niet echt wat aan de gemeente door te geven? Luisteren kan niet zonder gebed. God, laat me horen-met-mijn-hart wat U hier zegt. Waarom liet U dit in de Bijbel schrijven? Laat me alstUblieft zien wat dat betekent voor ons, uw gemeente die aanstaande zondag dit gedeelte zal horen? Leer me naar U luisteren. En laat me vervolgens zo spreken, dat uw gemeente (oud en jong!) zal horen wat U zegt en U zal ontmoeten door de verkondiging van uw Woord.

Tekstkeuze

Waar ga je over preken a.s. zondag? Wordt dat bepaald door de actualiteit, gebeurtenissen in de gemeente of in de wereld? Dat kan. Zoals ook bij de profeten de actualiteit aanleiding was om juist dát woord van de Here te laten horen. Als dominee kun je bijvoorbeeld sterk de overtuiging hebben: het is goed dat ik nú over dít gedeelte preek. Het gevaar van deze benadering is overigens wel dat de actuele situatie je in de weg kan zitten bij het echt luisteren. Dat de actualiteit dus gaat bepalen hoe de preek eruit gaat zien. Daarom is het volgens mij meestal het beste om breed preekteksten te kiezen uit het Oude en Nieuwe Testament.

Je dient er, is mijn ervaring, zowel de gemeente als jezelf erg mee als je een wat groter Bijbelgedeelte via een preekserie stap voor stap doorpreekt. Je ziet dan hoe bijvoorbeeld gebeurtenissen met elkaar samenhangen. Omdat je de context niet iedere keer uitgebreid aan de orde hoeft te stellen in de preek is er meer ruimte voor de (verrassende) details in een Bijbelgedeelte. Bovendien word je ‘gedwongen’ gedeeltes te bepreken waar je om de een of andere reden niet zo snel over zou preken. Maar dan merk je: dit is wat de Here zegt, dus laten we samen maar luisteren.

Gebed

Tot slot een gebed. Wat bid je als dominee in het stille moment aan het begin van de dienst? Dat God zegent en dat Hij geëerd zal worden. Onlangs las ik van een collega dat hij in dat stille moment het laatste vers van Psalm 19 bad. En sindsdien is dat steeds de kern van mijn ‘stille gebed’: ‘Mogen de woorden van mijn mond en de overleggingen van mijn hart U welgevallig zijn, o HERE, mijn rots en mijn verlosser’.

Haarlem
Rob van der Toorn