Een grote kring van mensen danst, meest hand in hand, rondom een kleinere kring van mensen die lopen met een boekrol in hun armen – dat gebeurt op een bijzondere dag: Simchat Tora, ‘Vreugde der Wet’. Het is de meest uitdrukkelijke uiting van een vreugde die er ook op andere momenten en manieren is, de vreugde over het geweldige voorrecht te mogen leven met het Woord en de Wet van de Here. Op Simchat Tora krijgt Psalm 119 handen en voeten. Ik heb het nu een paar keer meegemaakt in Israël, en vond het telkens indrukwekkend en aanstekelijk!*
Het gaat om de Tora. Die bestaat uit de eerste vijf Bijbelboeken, Genesis tot en met Deuteronomium. Deze ‘boeken van Mozes’ nemen een bijzondere plaats in binnen het jodendom. Elke sjabbat wordt in de synagoge daaruit gelezen. Daarbij gebruikt men een Tora-rol. Die wordt nog altijd helemaal met de hand geschreven, op perkament. Op sjabbat wordt de Tora uit de ‘Arke’ gehaald, een vaak heel mooie kast met een fraai versierd voorhangsel. De rol wordt dan rondgedragen door de synagoge, waarbij velen van de aanwezigen de omhulling ervan even aanraken met hun gebedskleed of gebedenboek, dat ze daarna kussen – als blijk van eerbied en liefde voor de Tora.
Voor elke sjabbat staat vast welk gedeelte gelezen wordt – in elke synagoge wereldwijd hetzelfde stuk. De gedeelten zijn genoemd naar de eerste woorden. In één jaar leest men de hele Tora. Op de sjabbat na het Loofhuttenfeest begint een nieuwe ronde, met de lezing Beresjiet, ‘in den beginne’ (Genesis 1:1-6:9). Daarvóór viert men Simchat Tora. Dan lezen ze het slot van Deuteronomium en meteen daarna ook het begin van Genesis (nu alleen 1:1-2:3).
De vreugde
Vóór de lezingen op Simchat Tora komt het moment van ‘het dansen met de rollen’. Daarbij worden zoveel mogelijk rollen gebruikt. Daarmee maakt men zeven omgangen (hakafót) rond de bima, de plek waar de rol ligt als hij gelezen wordt – maar het kan ook op een andere plek zijn; men gaat vaak ook een keer naar buiten. Om zoveel mogelijk iedereen aan de beurt te laten komen doet men dit doorgaans een aantal keren – elke keer omlijst met gebeden. In de synagoge waar ik het meemaakte duurde het al met al zo’n anderhalf uur. Rond de mensen met de rollen in de armen is er dan telkens een kring van mensen die dansen, zingen, klappen en springen – een spontane, aanstekelijke vreugde. In de orthodoxere synagogen dansen alleen de mannen en de kinderen; in een liberale synagoge doet iedereen mee. De kinderen worden er overal volop bij betrokken. De kleintjes worden vaak op de schouders genomen. Veel van hen hebben een knuffel in de vorm van een Tora in handen.
Er wordt niet alleen in de morgendienst gedanst, maar ook al bij het begin van de dag (in Israël is dat altijd: de avond ervoor). Op diverse plaatsen gebeurt het ook nog eens als de dag van Simchat Tora – ’s avonds – feitelijk is afgelopen; dan gelden de (reis)beperkingen van de dag van Simchat Tora (die als sjabbat geldt) niet meer. Er zijn dan grote feesten (hakafót sjni’ót, ‘tweede omgangen’) waarin mensen van wijd en zijd – en ook uit verschillende stromingen – samenkomen.
Er is niet alleen op Simchat Tora bijzondere vreugde rond de Tora. Er zijn meer bijzondere momenten van vreugde waarbij de Tora een belangrijke rol speelt, zoals de Bar mitswa-viering. Je vindt het ook in het hele joodse leven terug. De Tora bepaalt doen en laten tot in de hoeken en details van het leven. Dat wordt niet als een last, maar als een vreugde ervaren. ‘Leven naar Uw richtlijnen geeft mij vreugde, meer vreugde dan rijkdom en overvloed’ (Ps. 119:14).
‘Vreugde der Wet’
De gebruikelijke vertaling voor Tora is ‘Wet’. Ook in het Nieuwe Testament, bijvoorbeeld in de uitdrukking ‘de Wet en de Profeten’ (waarmee het Oude Testament bedoeld is). Nu zal inmiddels duidelijk zijn dat het om meer en om iets anders gaat dan puur een wet. In de vijf boeken van Mozes vinden we veel meer dan alleen maar wetten – ook de geschiedenis van hoe God alles schiep, en Abraham riep, en Israël bevrijdde en door de woestijn leidde. Het gaat over Gods heil voor mensen. Daar hoort ook bij hoe Hij de weg wijst, maar het gaat om meer: over de weg die Hij zelf met Zijn volk ging en wil gaan. Je kunt daarom beter spreken over ‘onderwijs’ dan over ‘wet’. En zo is er alle reden tot vreugde. Gods Woord geeft licht en richting, houvast en hoop. Israël weet zich rijk bevoorrecht met hoe God hen Zijn woord gegeven heeft (Ps. 147:19-20, vgl. Rom. 3:2).
Ondertussen is het wel zo dat Joden nadruk leggen op de wetten die in de Tora staan, en op het leven naar Gods geboden. Op de 613 geboden die in de Tora te vinden zijn is de halacha gebouwd, het geheel van regels voor het leven. Wordt het dan toch niet drukkend, lastig, wettisch? Niet in de beleving van de Joden die ernaar leven. Ook de wetten als zodanig zijn een bron van vreugde. Niet alleen omdat ze een licht op ons pad zijn, waardevolle, betrouwbare wegwijzers, een handleiding voor een goed leven – dat zeker ook. Maar er is meer. Het gaat om verbondswoorden. Het gaat daarmee om de bijzondere relatie van de Here met Zijn volk. Met zijn geboden heiligt de Here hen. Hij zet en houdt hen apart, en Hij drukt Zijn stempel op heel het leven – inderdaad tot in alle hoeken en details.
Bij een aantal geboden spreken Joden met zoveel woorden hun dank hiervoor uit: ‘Gezegend zijt Gij, Here onze God, die ons geheiligd hebt door uw geboden en ons bevolen hebt om …’ (dan volgt het gebod, bijvoorbeeld ‘… gedenkkwasten te dragen’, Num. 15:38). En in het dagelijkse avondgebed, net voor het Sjema, klinkt:
‘Met een eeuwige liefde hebt U Uw volk Israël lief.
U hebt ons de Tora, geboden, inzettingen en richtlijnen geleerd.
Daarom, Here onze God, spreken we over Uw inzettingen als we liggen en als we opstaan,
en we verheugen ons in de woorden van Uw Tora en Uw richtlijnen, voor altijd en eeuwig.
Want zij zijn ons leven, en voor ons lengte van dagen; we overdenken ze bij dag en bij nacht.’
In dit alles krijgt op een bijzondere manier gestalte wat in Psalm 119 alsmaar door klinkt, in alle toonaarden: ‘Ik verheug mij in uw geboden, ik heb ze lief!’ (vs. 47). Als gelovigen uit de volkeren zingen we het mee. Op een eigen wijze. Met nog meer reden tot vreugde. Ik hoef dat hier niet uit te werken, maar kort gezegd: vanuit Jezus’ woorden en daden, vanuit Zijn leven en sterven, vanuit Zijn opstanding en de uitstorting van de Geest, is er nog zoveel meer reden tot verwondering en vreugde, ook over Gods geboden. Ons gebed is dat dat meer zal opengaan, in Israël én in de kerk: dat zij en wij de vreugde over Gods weg en wet ten volle zullen beleven en uitstralen.
Jeruzalem
A. Brons
*Ds. Brons heeft op de zendingsdag van de classis Leeuwarden een workshop over Simchat Tora gegeven. In het artikel ‘Ds. Brons al ruim één jaar in Israël’, dat op 22 november in dit blad verscheen, stond een korte weergave daarvan. In dit artikel vertelt hij er wat meer over.