Een levensjaar van een mens. Hoeveel mag dat kosten? Als je gezond bent, hoef je die vraag niet te stellen. Maar als je ouder wordt of een ernstige ziekte krijgt en medische behandelingen moet ondergaan, krijg je opeens met die vraag te maken. Gaan we door met behandelen? Wat mag een (extra) levensjaar kosten? Nederlandse artsen zouden graag een wettelijk vastgesteld prijskaartje zien.
Het is al enkele jaren een van de meeste gevoerde discussies in Nederland: wat mag de gezondheidszorg kosten. We lezen en horen dat de zorgkosten snel stijgen. Nederland vergrijst en de zorgkosten die dat met zich meebrengt kan de samenleving in de toekomst niet meer opbrengen. Er worden steeds meer behandelingen voorgeschreven en artsen gaan steeds langer door met behandelen. Ook worden veel behandelingen steeds duurder.
In augustus 2014 bracht het nieuws- en actualiteitenprogramma EenVandaag de resultaten van een onderzoek naar buiten. Een grote meerderheid van de medisch specialisten wil een maximumprijs voor behandelingen die het leven verlengen. Een maximumprijs per gewonnen levensjaar. Die prijs moet door de minister worden vastgesteld zodat de artsen daar niet zelf over hoeven na te denken. De prijs die wordt genoemd in het onderzoek is € 80.000,- per jaar.
Overbehandelen
Dat er openlijk wordt gesproken over het wel of niet starten van kostbare behandelingen is op zich een goede zaak. Er wordt soms te veel behandeld. Artsen staan in de behandelstand. Patiënten willen het liefst genezen en willen daarvoor vaak iedere mogelijke behandeling ondergaan. De verwachtingen van wat de medische techniek heeft te bieden zijn hoog. Doorgaan met nieuwe behandeltrajecten is vaak geen bewuste keuze, maar een vervolgstap die als vanzelfsprekend door artsen wordt aangeboden en door patiënten aangenomen. Of de medische behandeling echt zinvol is en of de kwaliteit van leven niet te ingrijpend wordt aangetast, komt lang niet altijd ter sprake.
Bij te lange behandeling of bij te veel behandeling is er sprake van overbehandeling. Overbehandeling heeft vier kenmerken:
1. Er wordt « cursief» gering effect « einde cursief» van de behandeling verwacht. Er is maar weinig kans op genezing of verbetering. Maar stel je voor dat jij wel wordt genezen!
2. De behandeling, waarvan toch al niet teveel effect wordt verwacht heeft veel « cursief» nare bijwerkingen « einde cursief». Die bijwerkingen, die voor veel extra lijden zorgen, wegen niet op tegen de kans van genezing.
3. « cursief» De patiënt wil de behandeling eigenlijk niet « einde cursief», maar durft niet goed te weigeren omdat hij niet weet wat hij kan verwachten. Het is dus heel belangrijk dat de arts de patiënt van te voren goed vertelt wat hij van de behandeling kan verwachten.
4. « cursief» De behandeling kost extreem veel in verhouding tot de opbrengst « einde cursief». Als de behandeling weinig resultaat oplevert, het leven na de behandeling zwaarder is dan voor de behandeling (bijvoorbeeld door de bijwerkingen) dan zijn de kosten te hoog geweest.
Wat is een mensenleven waard?
De vraag wat een extra levensjaar mag kosten hangt nauw samen met de vraag hoeveel wij het leven waard vinden. Vinden wij een mensenleven waardevol? In de maatschappij lijkt het ene mensenleven meer waard te zijn dan het andere. De Britse filosofe barones Mary Warnock beweerde: ouderen hebben een plicht om te sterven omdat zij een last zijn voor de staat vanwege de hoge kosten om hen in leven te houden.
Vaak wordt de waarde van het leven ook gekoppeld aan de kwaliteit van het leven. Zolang je actief aan de samenleving kunt deelnemen, is je leven van betekenis. Word je bedlegerig, of gaat je geheugen gebreken vertonen, dan vermindert de levenskwaliteit en heeft je leven niet langer meer de waarde en zin die het voorheen had.
Waarde en menselijke waardigheid
Over de waarde van een mensenleven zouden we ons als samenleving niet moeten uitspreken. Elk leven is waardevol. Elk mens is beelddrager van God en verdient bescherming. In 1947 heeft de wereld met de ondertekening van het Verdrag van de rechten van de mens duidelijk uitgesproken dat de menselijke waardigheid bescherming verdient. Daarmee is (getekend door de gruwelijke oorlogservaring van twee wereldoorlogen) een bodem geslagen van wat we als mensen en mensheid hebben te respecteren. Waarde en waardigheid drukken niet in de eerste plaats uit wat een mens persoonlijk vindt en ervaart aan waarde, maar zijn intrinsiek verbonden met ons mens-zijn. Omdat menselijke waardigheid geëerbiedigd dient te worden, zullen we altijd menswaardig moeten handelen en zorg dragen voor elkaar.
Daarom een pleidooi om niet te spreken over de waarde en prijs van een mensenleven, maar welke medische behandelingen zinvol zijn en daar eerlijk het gesprek over te laten gaan in de spreekkamer, tussen dokter en patiënt. Dat voorkomt overbehandeling, vergroot de kwaliteit van leven en biedt ruimte aan natuurlijk sterven als een patiënt ongeneeslijk ziek is.
Hoeveel tijd mag een patiënt kosten?
Veel indringender nog dan de vraag naar geld is de vraag hoeveel tijd een patiënt mag kosten. Dat is niet een vraag die enkel in de professionele zorg aandacht verdient. Het is een vraag waar we allemaal een antwoord op moeten geven: hoeveel tijd en aandacht geef ik aan mijn naaste die zorg nodig heeft? Jezus maakt duidelijk (Mat. 25) dat deze vraag centraal zal staan in het laatste oordeel: hebben wij de zieken bezocht, de naakten gekleed enz.? We worden niet afgerekend op de vraag of we zieken hebben kunnen genezen en genoeg geld aan zorg hebben uitgegeven. Jezus kijkt naar ons hart: naar wie is ons hart uitgegaan?
Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink en Esther Schinkelshoek-van Beem
Esmé Wiegman is directeur van de Nederlandse Patiëntenvereniging en Esther Schinkelshoek senior communicatieadviseur van deze vereniging.
NPV – zorg voor het leven
Dat is:
• Samen zorgen voor waardevol leven.
• Abortus en euthanasie zijn niet gewoon, ieder mensenleven is waardevol en verdient bescherming.
• Lobby vóór het leven in Nederland en Europa namens 60.000 leden.
• Persoonlijk advies bij medisch-ethische vragen: tijdens kantooruren het Spreekuur (0318) 54 78 88.
• Dag en nacht telefonische advies bij ernstige ziekte met lastige beslissingen over de behandeling? Het NPV-Consultatiepunt via (0318) 54 78 78. Ook voor vragen over palliatieve zorg.
• Een wilsverklaring voor het leven: de NPV-Levenswensverklaring.
• Meer dan 94.000 uren vrijwillige thuishulp per jaar.
Word nu lid!
www.npvzorg.nl