Wij hebben tégen God gekozen, zijn bij Hem weggegaan. Maar God liet het daar niet bij. ‘Waar ben je?’ riep Hij. Waarom? Viel de zonde soms nog een beetje mee? Nee, de Here God had zelfs berouw dat Hij de mens op aarde gemaakt had! Het smartte Hem in zijn hart (Gen. 6, 6)! Het werd er met de tijd ook niet beter op. De zondvloed kwam niet voor niets. Toch bleef de HERE de mens roepen. De hele Bijbel, en de hele geschiedenis laten het zien.
Abraham – Israël – Gods verbond – het heiligdom – de offers - de profeten. Alles sprak van God die de mens niet loslaat. En uiteindelijk zond God zijn Zoon. Hij was de Zoon van David én Hij was gelijk aan God. Waarom? Waarom liep die geschiedenis van Gods bemoeienis met de mens juist zó? Zag God toch nog wat in de mens? Lees Romeinen 5, dan weet je dat God zijn liefde tegenover ons bewezen heeft doordat Christus, toen wij nog zondaren waren, voor ons gestorven is. Behalve het woord zondaren staat daar ook nog: zwak, goddeloos, vijanden (Rom. 5, 6. 8. 10).
Christus’ dood aan het kruis spreekt dan ook van Gods oordeel over de schuld van de mens. Alleen – die schuld wordt op de Zoon gelegd. Verlossing is er niet omdat het met ons meevalt. Tussen God en ons stáát de verschrikking van de zonde.
Wat is dan precies de betekenis van het kruis van Christus? Waarom kan worden gezegd, dat het kruis van Golgota het middelpunt van de geschiedenis is? En dat daarbuiten geen houvast is en het leven geen zin heeft? Maar hoe moeten we dat begrijpen? Waarom belijden wij dat er niemand is in de hemel of op aarde onder de schepselen, die ons meer lief heeft dan Jezus Christus? Ja, die ons meer liefheeft dan Hij, die zijn leven voor ons gegeven heeft zelfs toen wij vijanden waren (Ned. Geloofsbelijdenis art. 26)? Toen Jezus ons leerde ‘Hebt uw vijanden lief’ (Mat. 5, 43-44), was dat precies wat Hij zelf deed!
Je hoort wel eens zeggen: God heeft ons lief, omdat wij toch wel heel bijzonder zijn. Zou dat zo zijn? Maar Gods liefde is juist anders. Die is voor goddelozen en vijanden. Dat brengt ons bij het geheim van het kruis.
Verlossing is verzoening
In alle eeuwen heeft de kerk goed begrepen, dat iemand alleen door het geloof in Christus behouden wordt. En dat dan een nieuw leven begint door Zijn Geest. Men wist van vergeving van zonde, en van genade. Maar de betekenis van het lijden en sterven van Christus werd verschillend uitgelegd. Met de belijdenis van Nicea-Constantinopel (325 en 381) beleden we dat Christus ‘om ons mensen en om ons behoud is neergedaald uit de hemel en is vlees geworden door de Heilige Geest (…) die ook voor ons is gekruisigd…’
De kerk van het Oosten benadrukte – en nog steeds! – dat het vooral gaat om de overwinning op de macht van zonde, dood en duivel. Ook was er een kerkvader, die zei: Christus heeft aan het kruis de «cursief» losprijs «einde cursief» voor ons betaald aan de duivel (Origenes ±200 - ±250). Dat kon de kerk echter niet aanvaarden. Augustinus (± 400) benadrukte de genade. Zonder genade geen geloof en geen verlossing. Maar waar die verlossing precies in bestond, en wat de betekenis van Golgota daarin was, werd niet echt duidelijk. Natuurlijk – wie gelooft in Christus heeft het eeuwige leven. Dat wisten ze toen ook! Maar wat het wezen van de verlossing is? Daarover moest Gods Woord nog nader worden onderzocht.
Belangrijk werd een duizend jaar oud boek, van Anselmus, aartsbisschop van Canterbury. De titel is Cur Deus homo? (Waarom werd God mens? 1098). Hij mocht zien dat het gaat over de «cursief» schuld «einde cursief» van de mens tegenover God. Hoe kan die schuld worden voldaan? Het moet een mens zijn die genoegdoening geeft, maar geen mens kan dat! Alleen God kan dat. Daarom moest de Zoon van God mens worden, en moest de God-mens de schuld voldoen. Zo heeft de HERE God zelf voorzien in het wegnemen van de menselijke schuld.
Natuurlijk is dit wel wat kort weergegeven, maar niet voor niets spreekt de kerk van de Reformatie nog altijd over ‘verzoening door voldoening’. Christus heeft voor ons en in onze plaats de straf gedragen die wij hebben verdiend.
Het hart
Ja, daarin ligt het hart van het heil! Als je heel de geschiedenis langs loopt, vanaf het paradijs tot de voleinding van de wereld, dan ga je begrijpen: het kruis is inderdaad het middelpunt!
God heeft met de offers in het Oude Testament, met de instelling van het Pascha, met de Grote Verzoendag, met de profetieën van de lijdende Knecht van de HERE, alles al laten wijzen naar de komst van de Messias. En Hij is de weg van het kruis gegaan om alles te vervullen. Om eeuwige toekomst te openen.
Dat gaat verder dan het behoud van enkelingen. Ook bij de beloften van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde worden de ogen nog altijd getrokken naar het Lam, staande als geslacht. Van Hem wordt gezongen, nu en eeuwig. Hoe belangrijk om nu al te begrijpen: Jezus Christus en Die gekruisigd! Daar draait de hele geschiedenis om, maar ook mijn eeuwig behoud!
J. W. Maris, Apeldoorn
Prof. dr. J. W. Maris is emeritus hoogleraar dogmatiek van de Theologische Universiteit Apeldoorn