Mystiek voor dummy’s? Maar moet je juist niet heel speciaal en/of intelligent zijn om mystieke ervaringen te hebben? Welnee. Mystiek is juist voor eenvoudigen.
Mystiek is echt voor ‘eenvoudigen’. Want bij ‘verstandigen’ heet mystiek al gauw ‘stom toeval’. Of ‘prikkeling van de hersenen.’ Alles wordt afgedaan als inbeelding. En tja, ook inbeelding is natuurlijk slechts een hersenprikkeling. Nu valt natuurlijk niet te ontkennen dát er sprake is van hersenprikkeling. Zonder hersenprikkeling geen gewaarwording. Geen leven zelfs... Maar of hersenprikkeling het allesverklarende is?
Nee, de scheidslijn loopt niet tussen intelligentsia en lager geschoolden, noch tussen religieuze geestelijken en leken, maar dwars daar doorheen. Daarom is de dummy een uitverkoren categorie, dat wel weer. Niet omdat het niet voor iedereen is, want het ís voor iedereen. Maar omdat ‘uitverkoren’ betekent dat je het ‘om niet’ ontvangt. Zoiets ga je namelijk zelf niet ‘regelen’. En wie zo uitverkoren is om dat te beseffen is pas echt uitverkoren.
Stom toeval of mystiek? Want dat is nou net een wereld van verschil. Maar wat ís nou mystiek? Mystiek klinkt zo vaag, geheimzinnig en moeilijk. En geschriften van mystici zijn bijna niet te volgen. Dat kan toch dan nooit iets zijn voor gewone mensen?
Geheimzinnig
Mystiek (van het Griekse μυστικός, mystikos) betekent 'geheimzinnig'. Maar zover waren we waarschijnlijk al. Het soort geheimzinnigheid die gaat over de persoonlijke vereniging van de ziel met God. O boy, dan gaat het zeker over die gekke bewustzijnservaringen die niets meer met de normale menselijke waarneming te maken hebben...?
Veel mensen, ook veel christenen, moeten daar niks van hebben. Anderen verlangen er juist naar. Naar een bevestiging van ‘de overkant’, van God. Velen zeggen dat ze nog nooit iets mystieks beleefd hebben. De vraag is of dat waar is. Het zullen dan weliswaar geen opzienbarende visioenen of Christuservaringen zijn geweest, dan hadden ze het wel geweten. Maar daarmee is nog niet alles gezegd. Sterker nog, als de christelijke mystiek een weg is van <<cursief openen>>loutering, verlichting <<sluiten>> (door Gods Geest) en <<cursief openen>> gemeenschap <<sluiten>>(met God, Jezus Christus en de naasten) dan ‘doet’ elke gelovige hier aan, of hij het nou mystiek noemt of niet.
Verstoring
Misschien klinken ‘loutering, verlichting en gemeenschap’ nog wat zweverig, laten we het daarom wat concreter maken. Over hoe Gods Werkelijkheid onze werkelijkheid komt verstoren. Want dat mag je dan toch wel zo noemen. Want vaak gaat er een verstoring aan vooraf.
Verstoring. God breekt in in onze werkelijkheid. Dat kan middels allerlei ‘voorvallen’ die ons verontrusten of ons uit ons gewone doen halen. Ernstige gebeurtenissen, beelden op tv, een indringende foto. Misschien kreeg u deze week te horen dat u niet meer beter wordt. Stil gezet worden. Dat is Gods inbreken. Zodat er een kier ontstaat, zoals iemand schreef. Zo brak God ook bij David in, toen de profeet Nathan een spiegelverhaal vertelde over een rijke man die bij een arme buurman het enige lievelingslam stal. David schrok. De boodschap kwam binnen. God drong tot hem door. De zondag zou je een stilzetmoment kunnen noemen. Even uit de routines van elke dag. In alle drukte kan God er soms maar nauwelijks tussenkomen…
Ik kan nog wel verder gaan. Je kind gaat een heel andere kant op dan je fijn vindt. Je bent van slag. Het hoeven trouwens niet altijd ‘vervelende’ ervaringen te zijn, al hoewel die vaak nogal effectief zijn, in die zin dat het kansen zijn voor God om binnen te komen. Het op hele noten zingen in de kerk kan een vertragende, ja stilzettende ervaring worden. Maar bij een ander, u raadt het al, kan dat irritatie oproepen. Maar ook irritatie is een verstoring. U krijgt niet uw zin. Zo ziet u maar, de Heilige Geest is niet voor één gat te vangen. Maar ja, Hij wordt niet voor niks vergeleken met de wind…
De Israëlieten ervoeren zo’n verstoringmoment toen het manna op een ochtend voor hun tentje lag. ‘Manna?’ Manna betekent ‘wat is dat?’ Bij verstoring zeggen we zoiets als: ‘Wat beleven we nu?!’ Of je bent op de begraafplaats, om een geliefde te begraven, en opeens komt de zon heel even te voorschijn, net als je de kist laat zakken… ‘Wat is dat?’
Kieren
Verstoring kan ook gebeuren door een zinnetje uit de bijbel, of uit een lied. Ook uit buitenbijbelse teksten. Opeens komt het ‘binnen’, of het blijft juist in onze keel steken omdat we het (nog niet) pruimen of kunnen rijmen. Gelukkig is God niet van het slikken of stikken, maar wel moet Hij kieren scheppen om bij ons binnen te komen. Want anders krijgt zelfs Hij er bijna geen speld tussen.
Gods inbraak kan trouwens ook stukken vreedzamer zijn. Een moment van eenvoudige verstilling, van genieten in het zonnetje met een kopje koffie. Opeens kom ‘het’ binnen. Eenvoudig geluk. Een vlaag van ontroering, zomaar (ogenschijnlijk) vanuit het ‘niets’. Een moment van gevoelde eenheid met anderen, met God of wellicht met de hele wereld.
Het volgende artikel zal gaan over wetenschap, statistiek en toeval en de bijbehorende vraag: kán er wel ruimte zijn voor mystiek? Of is het ten slotte toch allemaal maar inbeelding?
Nynke Sikkema-Holwerda, Hoogeveen