Zorg bij lijden in ziekte en ouderdom
Vorige week kwamen vormen van lijden aan de orde: ziekte, vervolging, honger en onrecht. In dit artikel wil ik speciaal ingaan op lijden als gevolg van ziekte en ouderdom.
Lijden ten gevolge van ziekte komt in alle stadia van het leven voor, maar vooral in de laatste periode, als mensen ziek worden door kanker of een andere levensbedreigende aandoening, of ‘gewoon’ oud en zwak worden.
Als we voor onze naasten die in zo'n moeilijke levensfase zijn gekomen, willen zorgen en iets voor hen willen betekenen, moeten we wel weten wat hun lijden inhoudt.
Dat geldt in de eerste plaats voor de naasten van de patiënt, de partner en de kinderen en kleinkinderen, voor vrienden, maar ook voor bezoekbroeders en -zusters, voor de ouderling en de diaken, voor de predikant, voor de huisarts.
Tegenwoordig klinken er steeds meer stemmen die vinden dat mensen die lijden zelf moeten kunnen beslissen om ‘eruit te stappen’. Nu zullen er waarschijnlijk niet veel lezers van ons blad zijn die dit daadwerkelijk overwegen, hoewel ze wel kunnen verlangen naar het einde, maar de criteria van de euthanasiewet maken wel duidelijk waar de ergste nood is. Daarom is het goed ons daarvan op de hoogte te stellen.
Lichamelijk lijden
En het eerste waar je dan aan denkt is lichamelijk lijden. Pijn en benauwdheid, misselijkheid, vaak ook extreem vermoeid.
Maar allerlei factoren kunnen de toestand verergeren. Niet meer onafhankelijk zijn, niet meer voor jezelf kunnen zorgen, zoals douchen, tandenpoetsen, naar het toilet, op een gegeven moment kun je misschien je eigen mond niet meer afvegen. Er is verlies van persoonlijke waardigheid, er is geen doel meer in het leven.
Ook angst kan een grote rol spelen, met name als de patiënt bij anderen gezien en meegemaakt heeft hoeveel pijn en verdriet de ziekte teweeg kan brengen.
Daar komt bij dat al die verschillende dingen elkaar kunnen versterken. Als iemand veel pijn heeft, vooral ’s nachts, dan komt hij slaap te kort, dan wordt hij moe en dan valt het hem veel zwaarder om te gaan met angst en onrust.
Familie
Een belangrijk punt is ook de familie en anderen rondom de patiënt. De patiënt weet dat de mensen die van hem houden het moeilijk vinden hem zo te zien lijden. Daarover kan hij zich schuldig gaan voelen, of in ieder geval bezwaard. De verzorging van een persoon die compleet afhankelijk is van hulp, kan heel zwaar zijn. De patiënt weet dit vaak heel goed en vraagt zich af waarom hij er nog is. Hij is alleen maar tot last.
Het kan ook voorkomen dat iemand bijna niet meer in staat is te communiceren. Hij is moeilijk te verstaan en traag in het reageren. Maar zijn hoofd kan nog best helder zijn. En dan wordt zo iemand behandeld als iemand die alles niet meer op een rijtje heeft. Er wordt over hem beslist alsof hij er zelf niet bij is. Als hij iets wil zeggen ontbreekt het geduld naar hem te luisteren. Daardoor voelt hij zich machteloos, wat het gevoel van overbodigheid versterkt.
Omgeving
Al deze dingen zou je naar elkaar uit moeten spreken. De zorgverlener kan ook aangeven dat het zwaar is, naar de patiënt, maar ook naar de omgeving, de broeders en zusters in de kerk, naar de huisarts. Dat uitspreken kan al een opluchting zijn, omdat je misschien denkt dat er van je verwacht wordt dat je altijd maar beschikbaar bent. Vaak is dan ook wel iets te regelen waardoor de taak verlicht kan worden. En die verlichting maakt misschien ook dat er meer geduld opgebracht kan worden in de communicatie met de patiënt.
Hier ligt heel duidelijk een taak voor de omgeving van de zorgverlener. Zelf heeft deze zorgverlener vaak niet in de gaten dat ze op haar tandvlees loopt. Anderen zien dat misschien eerder. Ze moeten vragen en ook echt doorvragen of het nog wel gaat, want meestal krijg je te horen dat het allemaal nog wel lukt. Op zo’n manier kun je elkaar tot steun zijn.
In een volgend artikel nog iets over lijden en volhouden.
Janneke van der Molen, Bierum
Naar aanleiding van: prof. dr. Theo Boer en dr. Dik Mul (redactie), Lijden en volhouden, Amsterdam: Buijten en Schipperheijn Motief, 2016.