Het boek ‘Bijbels ABC’ beleefde de eerste druk in 1941. De tweede (herziene) druk was in 1966. Schrijver: K.H. Miskotte (1894-1976). Tijdens de Duitse bezetting schreef hij dit boek. Miskotte was van 1921 tot 1945 predikant in de Nederlandse Hervormde Kerk en van 1945 tot 1959 kerkelijk hoogleraar te Leiden, waar hij lesgaf in dogmatiek, ethiek, kerkrecht en zendingswetenschap.
Vanaf 1938 was Miskotte werkzaam als predikant in Amsterdam met accent op werken onder intellectuelen en kunstenaars. Hij schreef ‘Bijbels ABC’ als een cursus - zoals hijzelf in het woord vooraf bij de tweede druk schrijft – ‘over de grondlijnen, de kapitale begrippen die de bijbel eigen-zijn en hem onderscheiden van andere religieuze literatuur’. Hij schrijft geen dogmatiek in zakformaat. Ook geen dogmatiek voor leken. Hij richt zich in het boek op de taal van de Bijbel. Op geheel eigen wijze brengt hij de grondwoorden van de Bijbel op de lezer over. Hij spreekt in het boek zelf over de ‘geestelijke grammatica’ van de Schriften. Die wil hij doorgeven. Hij stelt de vraag of wij verstaan wat we lezen.
Nazi-tijd
Het is verwonderlijk dat zijn boek de censuur van de Duitse bezetter doorstond. De opmerkelijke lezer kan niet om de kritiek heen die hij uit op de heersende ideologie van die dagen. Een oplettende censor had toch moeten merken dat de schrijver ook het nazisme als heidendom op het oog had toen hij met het rode potlood in de hand las: ‘Dat heel de Schrift één anti-heidens getuigenis is, terwijl het heidendom toch de natuurlijke religie is van het mensdom, in duizend vormen en één bedoeling, kijk, dat waren we toch eigenlijk kwijt.’ Of wat te denken van deze uiting: ‘Velen roepen om de dáád; het zou kunnen zijn, dat de oerdaad het hóren is, het hóren, waaruit ook eertijds het verzet tegen de tirannie, het martelaarschap, het nieuwe lied, een nieuw diaconaat, een nieuw belijden en lijden is voortgekomen.’
Leer
In 2016 verscheen een achtste druk van dit boek. Het blijft een boek dat aanspreekt en dat je als lezer méétrekt in de werkelijkheid van wat de woorden uit de Bijbel wezenlijk zeggen. De verleiding is groot om veel te citeren uit dit boek. Er staat prachtige zinnen in. Als hij probeert duidelijk te maken dat Thora in de Bijbel geen gortdroge leer is maar onderwijs zonder stofverdeling en methode maar dat het gaat om wat hij noemt de ‘inklevende kwaliteit’ van dat onderwijs. Dan toch maar weer een citaat: ‘De Leer is de triomf op het donker des levens’. Zo’n zin moet je proeven. Zeker als je een bladzijde daarvoor hebt gelezen dat het gaat om onderwijs door God en dat Hij in dat onderricht zelf bezig is om ons te leiden op ‘een verse en levende weg, waarop ook de van nature blinden niet dwalen zullen.’
Lokken
Het is zeker niet altijd het eenvoudigste Nederlands dat hij gebruikt. Er staat regelmatig een zin die na lezing herlezen moet worden. Vaak om zo’n zin te begrijpen. Maar niet minder vaak omdat Miskotte ons een mooie en inhoudelijk boeiende zin voorschotelt! Het boek lokt ons naar God. Naar wat Miskotte noemt de Naam. Tegenover de afgoden en andere goden staat de God die zich aan Israël heeft bekend gemaakt. Het gebod luidt: geen ándere goden voor Zijn aangezicht hebben. Er zijn allemaal machten en krachten. Die andere goden daarover schrijft hij: ‘Ze zijn er wel, maar ze zijn het niet.’ En: ‘Dus welverstaan: of er maar één God is, dát is een vraag van de twééde rang, maar dat déze God ónze God is, dat is heil van de eerste rang.’ Die goden – of ze nu werkelijk bestaan of dat het waandenkbeelden zijn dat doet er nu niet toe – zijn niet onze goden. Hij verwijst daarbij ook naar 1 Korintiërs 8. Statenvertaling: Hoewel er ook zijn, die goden genaamd worden, hetzij in de hemel, hetzij op de aarde (gelijk er vele goden en heren zijn), nochtans hebben wij maar één God, de Vader, uit Wie alle dingen zijn, en wij tot Hem: en maar één Heere, Jezus Christus, door Wie alle dingen zijn, en wij door Hem. Op subtiele én heldere wijze opent Miskotte de ogen voor de afgoden van zijn tijd. Interessant is het om ‘Bijbels ABC’ te lezen waarbij we de ‘geestelijke grammatica’ van de Bijbel mogen leren om de goden van vandaag te ontmaskeren en te herkennen. Tot slot toch nog een wat langer citaat met de aanbeveling om het boek zelf eens ter hand te nemen: ‘Liefde, dat is niet een algemene eigenschap, gelijkelijk, door de wereldruimte verdeeld als de ether, als de lucht, maar zij is dit, dat God ZICH BEMOEIT met degenen met wie Hij zich niet zou behoeven te bemoeien, en op zulk een wijze, dat het motief ons gans onbegrijpelijk is en blijft.’
N. Vennik, Zwolle