Pas logeerden we een weekje in de Noordoostpolder. Daar vind je kerken van het ‘wederopbouw’ type. Voor iemand die erg gecharmeerd is van de middeleeuwse Engelse kerkjes die het landschap sieren, zijn die wederopbouwkerken maar grauwe bunkers.
Een poosje geleden las ik een verontrust artikel over dat ze ‘bedreigd’ worden. Het is net als met werknemers. Als het bedrijf personeel moet ontslaan, gaan vaak degenen die het laatste erbij gekomen zijn er het eerste uit. En zo gaat een gebouw uit 1700 op de monumentenlijst, maar gaan weinig mensen de straat op voor het behoud van een gebouw uit de jaren vijftig.
Toen ik voor deze polderkerk stond, kon ik me daar beslist wat bij voorstellen. Maar het is toch een kerk, gebouwd omdat mensen een plek nodig hadden om God te aanbidden en Zijn Woord te horen. Ooit zijn deze kerken met blijdschap geopend en trouw bezocht, door een polderbevolking die net de oorlog achter de kiezen had en een nieuw leven begon op nieuw land.
Afspiegeling
En het is te begrijpen dat de kerken er anders uitzien dan hun klassieke voorgangers. Ik sloeg er eens een rapport op na van de Rijksdienst voor Cultureel erfgoed. Die beschreef de wederopbouwperiode als ‘een periode van herstel van oorlogsschade en van schaarste, maar ook van optimisme en vernieuwing’. Schaarste leidt tot sobere gebouwen. En omdat er zoveel gebouwd en herbouwd moest worden, was er wellicht ook geen tijd voor ingewikkelde constructies. Bovendien was het een tijd, zo kort na de oorlog, waarin mensen niet graag achterom keken. Mensen moesten vooruit, naar een nieuwe tijd. Modern in plaats van klassiek.
Misschien is dit teveel gespeculeerd, maar zouden deze gebouwen ook een afspiegeling zijn geweest van de innerlijke gesteldheid van de bevolking? Er was weinig ruimte voor emotie en het verwerken van oorlogstrauma’s, want er moest een land opgebouwd worden. Handen uit de mouwen. Praktisch belang gaat dan voor schoonheid. Een kerkgebouw moest een gemeente huisvesten, niet zozeer de ziel roeren. Mystiek en verwondering waren geen prioriteiten.
Opmerkelijk
Hoewel het uiterlijk van deze kerken vaak niet indrukwekkend is, mag het wel opmerkelijk genoemd worden hoeveel van deze kerken er gebouwd zijn. Van 1945-1965 werden er meer dan 1500 wederopbouw kerken uit de grond gestampt. Dat is twintig jaar lang ruim zes per maand. Elly en Rikkert zongen over die tijd ‘God was nog groot en wij waren klein’. Wellicht had de oorlog dat besef versterkt. Mijn schoonvader heeft de oorlog als kind meegemaakt en herinnert zich die volle kerken. Hij vindt het schandalig dat er zoveel gebouwen worden afgestoten. ‘Straks heb je ze weer nodig, als er wat gebeurt’.
Dat beginnen we al een beetje te zien met de vele christen-migranten die zich in Nederland vestigen en naarstig zoeken naar ruimten om in samen te komen. In menig kerkgebouw huist inmiddels een buitenlandse gemeente. Maar er zijn andere redenen om zuinig te zijn op de kerkgebouwen, ook als ze het oog niet strelen.
Kerkgebouwen hebben een profetische functie in een land waarin God uit het openbare leven verdwijnt en veel mensen niet één christen persoonlijk kennen. Om de kerken kun je niet heen. Ze zijn overal en staan als monumenten van het geloof dat onze beschaving mogelijk maakte, maar ook als de stille getuigen van de God die mensen wil ontmoeten.
Geschenk
Wij zien een kerk vaak als een stuk onroerend goed in bezit van een bepaalde groep gelovigen die het naar believen kunnen gebruiken voor hun activiteiten, dan wel kunnen verkopen of afbreken. Maar is een kerkgebouw niet in de eerste plaats een geschenk van God, dat we hebben gekregen tot opbouw van zijn koninkrijk? Hoe kunnen we ze gebruiken om het evangelie zichtbaar te maken in onze samenleving?
Het zijn maar stenen, dat klopt, maar ze kunnen wel een stevig skelet vormen waar missie en gemeenschap omheen kunnen groeien. Het gebouw alleen al kan de nieuwsgierigheid naar God prikkelen. Het is niet voor niets dat allerlei antichristelijke regimes zo hun best doen om kerkgebouwen te verbieden, te vernietigen of onherkenbaar te maken. In het Westen hebben we daar helaas geen overheid voor nodig. De krachten van secularisatie en commercie doen het werk.
En daar mogen we best wat verzet tegen bieden. Ook als het wederopbouw kerken betreft.
Kim ter Berghe, Verenigd Koninkrijk