Toen God op Sinaï met Israël een verbond sloot, heeft Hij aan zijn volk de Thora, zijn Woord, gegeven (Ex.19,20). Volgens de joodse traditie gaf hij via Mozes zijn Thora in twee vormen: schriftelijk en mondeling!
Waarom in twee vormen? Op zo’n vraag geeft men binnen het jodendom dikwijls een antwoord in de vorm van een gelijkenis. Men zegt dan: ‘Waarmee kan men dat vergelijken? Met een componist (God) die een partituur (de schriftelijke Thora) schreef van een prachtige symfonie voor orkest (Israël). Omdat in de symfonie niet stond hoe de partituur uitgevoerd moest worden, gaf de componist in een aantal aanvullende mondelinge lessen (de mondelinge Thora of Talmoed) de uitvoeringspraktijk door.’
Schriftelijke Thora
Mozes bracht de Thora gedeeltelijk, in de vorm van de Tien Woorden (Ex.20,1-17) op twee stenen platen geschreven, mee de berg af. Later werd de Thora in zijn volledige omvang - de Bijbelboeken Genesis tot Deuteronomium - uitgeschreven.
In een oude joodse traditie wordt verteld dat Mozes al op de berg veertig dagen lang uit de schriftelijke Thora werd onderwezen. Hij zou daarvan op perkament een exacte kopie hebben gemaakt. De traditie vertelt ook dat de tekst als hemelse Thora al voor de schepping bestond en door God geschreven was met ‘zwart op wit’ vuur. God zou door de Thora de aarde, het toneel waarop de compositie moet worden uitgevoerd, hebben geschapen (vgl. Joh. 1,1-2).
De Thora vormt, evenals de partituur van een muziekstuk, een afgerond geheel. Hij is naar Gods bedoeling helemaal kant en klaar. Daarom mag er, zonder toestemming van Hem, niets aan veranderd worden. Mozes beklemtoont dit met de woorden: Voeg niets toe aan wat Ik u voorschrijf en doe er niets af (Deut.4,2; 12,32; vgl. Op. 22,18-19).
Nu heeft de Thora, net als de grondwet bij ons, een algemeen karakter. Hij geeft basisprincipes, die doorgaans niet concreet zijn uitgewerkt. Zo weten we bijvoorbeeld wel dat er op sabbat niet gewerkt mag worden (Ex.20,8-11), maar een concreet uitgewerkt overzicht van wat onder werk verstaan wordt, wat op sabbat wel en niet gedaan mag worden, ontbreekt. Voor een goede uitvoering van de Thora, de partituur, hebben we daarom uitleg, interpretatie van de tekst, nodig. Een partituur die niet geopend en gebruikt wordt, komt niet tot leven, of, om het met Paulus te zeggen: De letter, zonder leiding van de Geest tot leven gebracht, doodt (2Kor.3,6).
Mondelinge Thora
Een muziekstuk komt pas tot leven als het gespeeld wordt. Zo is het ook met de Thora. God heeft zijn Thora ‘eenmaal op Sinaï aan zijn volk gegeven’, maar hij moet door het geloof ‘dagelijks ontvangen of toegeëigend’ worden om op aarde in het dagelijks leven ‘uitgevoerd’ te kunnen worden.
Hoe leerde Israël om in Gods wegen te wandelen? Op dezelfde manier als waarop een dirigent het orkest leert hoe de noten uit een partituur tot leven gebracht moeten worden, dus hoe het stuk geïnterpreteerd moet worden. Nu zegt de joodse traditie dat God aan Mozes op de berg ook de uitleg van de Thora, ja zelfs de uitlegkundige regels (de hermeneutiek), gegeven heeft.
En zo zegt de traditie: ‘Mozes gaf haar door aan Jozua en Jozua weer aan de ouden, de ouden aan de profeten en de profeten leverden haar over aan de mannen van de grote vergadering (uit de tijd van Ezra) en zij weer aan…’
Zo ontstond de keten van overleveringen die als Talmoed of mondelinge Thora, wordt aangeduid. Een traditie van Bijbeluitleg. De uitleg van de Schrift werd door God geïnspireerde mensen - zo benadrukt de joodse traditie -, die in andere tijden en andere omstandigheden na Mozes leefden, gegeven. Dat is precies zoals een partituur van een symfonie door verschillende dirigenten in opeenvolgende eeuwen en voor van elkaar verschillende gelegenheden tot uitvoering wordt gebracht. Wie regelmatig naar muziek luistert, verbaast zich er dikwijls over hoe verschillend een bepaald werk geïnterpreteerd wordt. Mag het zo wel gespeeld worden? Zou de componist het zo bedoeld hebben? Wordt er niet iets aan de partituur toegevoegd of wordt het stuk niet tekort gedaan? Het zijn vragen die bij het horen van de muziek zomaar bij je op kunnen komen. Bij de uitleg van de Schrift kunnen dezelfde vragen rijzen.
Principes
De joodse uitlegtraditie baseert de verschillende manieren waarop de schriftelijke Thora wordt uitgelegd en in de praktijk wordt gebracht op de volgende principes:
De mondelinge Thora of Talmoed voegt niets aan de schriftelijke Thora toe, maar ontvouwt deze. Het haalt uit de tekst wat er al in verborgen is, zoals in een gelijkenis gezegd wordt: 'Waarmee kunnen de woorden van de Thora vergeleken worden? Met een huid, die aan een leerlooier gegeven wordt ter verdere bewerking. De leerlooier looit de huid en bewerkt het verder tot een prachtig voorwerp.’
Bovendien heeft God, de componist, de Thora of partituur sinds de Sinaï in de handen van de mens gegeven. Om het met Mozes te zeggen: De mens hoeft niet naar de hemel op te stijgen of naar de overkant van de zee te gaan om Thora te ontvangen en er naar te handelen. Neen, het woord is in uw mond en in uw hart (Deut.30,11-14; vgl. Rom.10,8).
Kees van den Boogert, Elburg
Drs. C.J. van den Boogert is emeritus predikant. Hij werkte van 1995 tot 1999 namens onze kerken ten dienste van de ontmoeting tussen kerk en Israël.