Zonder overdrijven kan gezegd worden dat de hele Bijbel daar vol van is: neem het genadeverbond weg en er blijft inhoudelijk geen Bijbel over. In het woord genadeverbond worden twee afzonderlijke woorden aan elkaar gekoppeld die elkaar dan ook wederzijds bepalen en versterken: genade en verbond.
Het woord verbond betekent simpelweg dat God een band aangaat met de mens en de mens die band met God ook moet erkennen en beleven. Het woord genade zegt dat deze band met God geenszins verdiend is of te verwachten, maar dat het een buitengewoon groot voorrecht is, uit liefde geschonken.
Dat deze twee woorden elkaar bepalen en versterken wil enerzijds ook zeggen dat als het over dit verbond gaat het geen kille, koele of zakelijke aangelegenheid is zoals een handelscontract, ook geen puur wettische verplichting stelt die de mens tot wanhoop drijft, maar een <<cursief>>genadig<<einde cursief>> verbond; anderzijds laat het uitkomen dat het God behaagd heeft Zijn genade niet lukraak te openbaren, en Zich met losse onsamenhangende waarheden tot de mens richt, maar dat Hij Zijn genade – en al het werk dat daarvoor nodig was- bekendmaakt en presenteert in een welgeordend frame, namelijk van een <<cursief>>verbond<<einde cursief>>.
Moeder van beloften
De Bijbel is er vol van: het begint namelijk al in Genesis 1 en het eindigt in Openbaring 22. In Genesis 1 wordt de mens geschapen naar Gods beeld en gelijkenis: die woorden wijzen op een relatie die God Zelf met de mens wilde leggen, opdat de mens God zou kennen, liefhebben, dienen en gehoorzamen. Daartoe had God de mens begiftigd met gerechtigheid en heiligheid: er was oorspronkelijk geen zonde, schuld, smet of onzuiverheid die de wederkerigheid in de relatie zou belemmeren of schaden.
Het raadselachtige van de zonde is dat niemand kan begrijpen waarom de mens, weliswaar verleid door de duivel, geheel vrijwillig en - erger nog: - moedwillig deze heerlijke, machtige en liefdevolle God niet langer zou vertrouwen. Door die verschrikkelijke zonde en ongehoorzaamheid werd het verbond, de relatie met God verbroken.
Wat is Gods reactie daarop? Terwijl de sanctie van het verbreken van dit verbond, namelijk de straf op de zonde al was bekendmaakt, zoekt God de mens op met een genadige belofte (Gen.3,15), die we terecht de moederbelofte noemen: deze belofte is de moeder van alle nog volgende beloften. Anders gezegd: de hele ontvouwing van raad en wil van God aangaande de verlossing van de mens is de ontvouwing van hetgeen in deze eerste belofte al wordt geopenbaard.
Mysterie
Maar hoe kan God de straf niet opleggen, de sanctie niet opleggen zonder in strijd te komen met Zichzelf: met Zijn gegeven woord, met Zijn rechtvaardigheid en heiligheid? Dit is een aanbiddelijk mysterie: nu blijkt God een plan te hebben klaarliggen van eeuwigheid dat voorziet in de verlossing van de uitverkorenen. Dit plan voorziet in het rechtdoen aan de sancties van dit eerste verbond in het paradijs (dat gewoonlijk het werkverbond wordt genoemd, maar ook oorsprongsverbond kan heten) en het heerlijke herstel van de door de mens verbroken relatie. Christus, de eeuwige Zoon van God, is de spil in dit plan dat God van eeuwigheid heeft gemaakt. (Dit noemen we ook wel de Raad des Vredes of het Verbond der verlossing).
Het is belangrijk om tot ons door te laten dringen dat God hiervoor zorgt. Wij zijn verantwoordelijk voor de breuk, God zorgt voor het herstel en draagt alle kosten. Dit is bovenmenselijk, en daarmee een intern bewijs van de waarheid van de Bijbel: dit heeft niemand kunnen verzinnen. Neem het volgende eenvoudige voorbeeld. Stel je eens voor dat iemand de auto van zijn buurman heeft geleend, en vooraf plechtig heeft beloofd dat hij er erg voorzichtig mee zou omgaan. Eenmaal achter het stuur gezeten, vergeet hij zijn belofte en door roekeloos rijgedrag eindigt hij met auto en al in de sloot. Gelukkig komt hij er zelf zonder verwondingen van af, maar hij heeft aan de auto ernstige schade toegebracht. Wat moet je dan doen in zo’n geval? In dit voorbeeld zijn er eigenlijk twee dingen stuk gegaan: de auto van de buurman, maar ook de relatie met de buurman. Die auto kun je laten repareren. Maar het vertrouwen dat de buurman je heeft gegeven, is ernstig geschonden.
Oneindig ingrijpend
Iets dergelijks, maar dan oneindig veel ingrijpender, is aan de orde in de zondeval en de gevolgen ervan. Het trieste is, dat de mens denkt dat hij wel iets kan repareren. Vandaar dat ieder mens geneigd is om door zogenaamde goede werken in de gunst te komen bij God. Herken je die neiging bij jezelf ook niet? Zodra je begint te beseffen dat je als zondaar voor God niet kunt bestaan, ben je geneigd om beter je best te gaan doen in allerlei godsdienstige plichten. Je gaat vaker in de Bijbel lezen, probeert je beter te concentreren in het gebed, en vermijdt in gedrag en woordgebruik iets aanstootgevends te doen. De achterliggende gedachte is kortweg die van werkheiligheid: de mens probeert door zijn werken bij God in het reine te komen, de breuk te helen en de gevolgen weg te nemen. Maar dat is ten enenmale onmogelijk. Lees maar na hoe Paulus dit in Filippenzen 3 onder woorden brengt.
Wat is het bijzondere? Dat God Zelf – de door ons beledigde partij - de kosten draagt van de reparatie van de breuk en het herstel van het geschonden vertrouwen bewerkstelligt. In een volgend artikel willen er op ingaan wat dit allemaal inhoudt. Tot hiertoe is er al reden genoeg om ons diep te verootmoedigen omdat wij het verbond hebben verbroken, en ons diep te verwonderen over zo’n God Die het herstel zoekt en bewerkt.
H. Korving, Urk
Ds. H. Korving is predikant van Urk-Maranatha.