Een probleem dat ver weg leek, is opeens dichtbij gekomen. Met enige weemoed kijk ik naar oude documentaires van Louis Theroux, die op bezoek gaat bij complotgekkies diep in de binnenlanden van de Verenigde Staten. Aardige, maar duidelijk verwarde mensen die samen buitenaardse wezens gaan vangen in de woestijn, dat soort werk. Het raakt nergens jouw eigenlijke bestaan, en het is interessant om erover te filosoferen. Hoe komen die mensen zo gek? En hoe kan Louis er met zo’n uitgestreken porem naar luisteren?
Maar het wordt heel anders als een zeer gewaardeerde collega beweert dat het hele coronagebeuren alleen maar door de liberalen opgeblazen wordt om Trump onderuit te halen en dat na de verkiezingen niemand het meer over corona zal hebben. Of dat een lieve vriendin je telkens berichtjes appt over de microchips van Bill Gates.
Dit zijn geen mensen die zijn opgegroeid in een stacaravan in een verlaten bergstreek waar af en toe een vaag bericht doordringt, wat dan door plaatselijke speculatie vervormd wordt tot een eigen realiteit. Dit zijn mensen die universitair zijn opgeleid, trouwe christenen, meertalig, met google onder hun vingertoppen. Zij zouden binnen enkele seconden de nonsens van hun beweringen kunnen ontdekken. Of toch niet?
Het venijn van de complotten zit hem in het zorgvuldig gecultiveerde wantrouwen tegen klassieke informatiebronnen zoals wetenschappelijke publicaties, de overheid en de mainstream media. Die zouden de waarheid onder de pet willen houden. Wat echt waar is, moet je dus zelf zien te achterhalen. En talloze kwaadwillenden, dan wel goedbedoelende warhoofden willen je daar graag bij helpen. Zij hebben het allemaal al voor je uitgezocht. Hun informatie wordt vergezeld met al dan niet authentieke foto’s en video's. Iemand vindt het opmerkelijk en deelt het, zonder het misschien helemaal te geloven. Meer mensen delen het. Na een tijdje heb je het zo vaak zien langskomen dat het steeds aannemelijker wordt. Maar waarom hoor je er niets van op de NOS bijvoorbeeld? O ja, die zitten natuurlijk ook in het complot.
Het is een vicieuze cirkel die nog moeilijker te doorbreken lijkt dan bijvoorbeeld een verslaving aan verdovende middelen. En ergens is het ook een verslaving. Een verslaving aan verontwaardiging, aan het gevoel dat jij - in tegenstelling tot anderen - weet hoe het echt zit en een zucht naar steeds sensationelere onthullingen die je een adrenalinestoot geven.
Pas kreeg ik een uitgebreid artikel onder ogen van Piet Guijt, over waar dat complotdenken vandaan komt. Hij maakte veel waardevolle observaties. Maar bij zijn conclusie schrijft hij: ‘Als christenen zullen we niet zo gauw met (geloof in) complottheorieën te maken krijgen omdat we geestelijk veelal meer beschermd leven dan niet-christenen...’. Het was geschreven in 2016.
Wat is er veel veranderd. Het lijken juist wel de christenen te zijn, die niet alleen ‘te maken krijgen’ met complottheorieën, maar ze massaal geloven en delen. We zijn betere evangelisten geworden van de waandenkbeelden uit de krochten van Qanon, dan van het werkelijke evangelie. Of erger nog, we maken de waanzin deel van onze geloofsovertuiging. Dit is veel gevaarlijker dan alle (verzonnen) microchipplannen van Bill Gates bij elkaar.
Francisca van Dalen, Groot-Brittannië
Dit artikel is overgenomen uit het Nederlands Dagblad van 2 december 2020