Op 1 oktober jl. promoveerde dr. J. van ’t Spijker aan de TUA met een proefschrift over het missionaire wezen van de kerk. In zijn onderzoek wil hij op zoek naar een kerkelijke structuur die recht doet aan de missionaire roeping van de kerk in onze huidige cultuur. Omdat zijn onderzoek belangrijk is voor onze Christelijke Gereformeerde Kerken is het goed om er hier aandacht aan te geven.
In het Nederlands vertaald luidt de titel van Van ’t Spijkers proefschrift ‘om deel te nemen aan Gods missie’. Deze titel dekt de lading meer dan voldoende en laat in een paar woorden zien waar het om gaat: het werk van God waar de kerk in mag participeren.
Missio Dei
Als je deze zinnen zo oppervlakkig leest klinkt het allemaal niet zo spectaculair, maar wanneer je er iets langer bij stilstaat dan wordt hier een aardverschuiving zichtbaar in de manier waarop we naar de kerk en haar missionaire roeping kijken. Missie – zending, evangelisatie en diaconaat – is niet maar een activiteit van de kerk, maar het werk van de drie-enige God zelf. Het absolute brandpunt van deze missie zien we in de zending van Jezus Christus naar de wereld, maar door de kracht van de Geest zet God deze missie voort tot op de dag van de wederkomst. De kerk is wereldwijd geroepen om aan deze beweging van God naar de wereld toe deel te nemen. Met een duur woord noemen we dit: Missio Dei.
Waarom noem ik dit een aardverschuiving? Omdat dit betekent dat we heel anders naar de kerk moeten leren kijken. De kerk neemt deel aan Gods heilshandelen in deze wereld, maar het is niet zo dat Gods werk in de kerk opgesloten is. Door Zijn Heilige Geest is God bezig om in deze wereld zijn koninkrijk te doen groeien en als kerk zijn we geroepen om met open ogen te kijken waar God aan het werk is om daaraan aan te sluiten.
Een uitdaging voor onze kerken
Van ’t Spijker stelt dat we als Christelijke Gereformeerde Kerken opnieuw moeten leren wat dit betekent. Dat is om meerdere redenen een uitdaging voor onze kerken.
Als eerste omdat dit betekent dat we als kerken dus breder moeten kijken dan de kerk. Als het gaat om missionaire activiteiten dan draait het onze denominatie toch vooral om de kerk. Missie is een activiteit van de kerk die gericht is op de groei van de kerk. Van ’t Spijker stelt dat we moeten leren denken vanuit het koninkrijk. We moeten niet de vraag stellen hoe we de kerk doen groeien, maar juist hoe we Gods koninkrijk kunnen dienen. Dit gegeven bevrijdt ons van een krampachtige nadruk op numerieke kerkgroei en opent perspectieven voor het handelen van de kerk in de wereld.
Het is ook een uitdaging omdat we kerken zijn met een vanouds sterk piëtistische inslag die met name oog hebben voor de relatie van de individuele gelovige met God en minder voor de doorwerking van het evangelie in de concrete werkelijkheid van de wereld. Van ’t Spijker pleit voor een holistische benadering, waarbij er niet alleen oog is voor het zielenheil, maar ook voor de lichamelijke dimensie van het evangelie.
Achtergrond
Deze aardverschuiving in de wijze waarop we naar de kerk kijken is al langer gaande. In een historisch overzicht beschrijft Van ’t Spijker hoe kerken wereldwijd gezamenlijk tot deze inzichten zijn gekomen. Met name sinds de internationale zendingsconferentie van Willingen in 1952 heeft het begrip Missio Dei de agenda bepaald. Ook bij de verschillende gereformeerde missiologen die Van ’t Spijker bespreekt zien we de nadruk op Gods heilshandelen in het geheel van de schepping.
Toch is er binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken altijd een zekere huiver gebleven ten opzichte van het begrip Missio Dei, ingegeven door de angst dat het evangelie op deze manier wel heel horizontaal dreigde te worden. Het evangelie gaat toch om de rechtvaardiging van zondaren en niet om de verbetering van de wereld? Dat is natuurlijk waar, maar de nadruk op het eerste sluit een open blik op de wereld niet. Binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken is te weinig oog geweest voor Gods handelen in het geheel van de werkelijkheid.
Doordenking
Waar leidt dit nou allemaal toe? In zekere zin is dat nog een open vraag. De laatste decennia laten zien dat het denken vanuit de Missio Dei langzaam de kerken binnen sijpelt. Dat is mooi, maar meer is nodig. We moeten als kerken deze nieuwe manier van denken ons echt eigen maken.
Dat begint ermee dat we heel ons kerkelijk leven vanuit de Missio Dei opnieuw doordenken. Dat betekent bijvoorbeeld dat we onze kerkorde opnieuw tegen het licht moeten houden om te zien of al onze regelingen wel dienstbaar zijn aan de groei van Gods koninkrijk in deze wereld. Het betekent ook dat we als kerken kritisch moeten kijken naar de agenda van onze kerkelijke vergaderingen. Staan de dingen die wij op de agenda zetten ook daadwerkelijk op Gods agenda? Ook moeten we als kerken opnieuw nadenken over hoe we naar ambten kijken. In de huidige situatie zijn deze met name intern gericht, maar een open oog voor Gods koninkrijk betekent dat ook hier een verschuiving optreedt.
Van ’t Spijker geeft meer voorbeelden van aspecten van het kerkelijk leven die we opnieuw moeten doordenken als we de overtuiging dat God handelt in de wereld serieus nemen. We hebben dus huiswerk te doen.
Rein den Hertog, Amsterdam
Jan van ’t Spijker, To participate in God’s mission, Uitgeverij Eburon: Utrecht 2021, 246 blz., € 28,-, ISBN 9789463013611