De dood. Praat erover, niet eroverheen. Dat is de huidige slogan van Sire, de Stichting Ideële Reclame. Volgens Sire praat ruim 1 op de 3 mensen nooit over de dood. Terwijl het volgens hen juist waardevol is om samen bij de dood stil te staan, erover te praten en elkaar erbij te helpen. Het gesprek aangaan verbindt en verrijkt. Dat laatste hoop je, maar is niet vanzelfsprekend. Het is namelijk vooral belangrijk hoe je over de dood praat.
Het slechtnieuwsmoment
Op dat moment komt je wereld tot stilstand. Het begon veel eerder uiteraard. Je voelde iets in je lijf, iets dat anders was en er niet hoorde. Je kijkt het eerst even aan. Misschien gaat het vanzelf weer weg. Maar het gaat niet weg en jouw zorgen nemen toe. Toch maar de huisarts bellen, die verwijst door naar de specialist en na een hele serie onderzoeken komt eindelijk de zekerheid: een kwaadaardige tumor met uitzaaiingen. Vanaf dat moment ben je patiënt. En dat moment vergeet je nooit meer. Het verandert je leven: hoe je naar het leven kijkt, naar jezelf, naar de mensen om je heen, je werk, je plannen. Alles is opeens ingrijpend anders.
Het kost tijd om een slechtnieuwsbericht te verwerken. Het moet landen. Als de specialist je de koude douche meedeelt, kun je van schrik helemaal van de kaart zijn. Je ziet zijn mond nog wel bewegen, maar wat hij zegt dringt niet meer door. Ga dan ook niet alleen naar zo’n gesprek, maar neem iemand mee die jij vertrouwt. Twee horen meer dan een. En als de boodschap geland is komen de vragen: valt er iets aan te doen? Zo ja, waar is de behandeling dan op gericht? Kan ik weer beter worden, of is er alleen sprake van levensverlenging en vermindering van klachten?
Wat doet het met je?
Voorbij is dan de vanzelfsprekendheid dat er na elke dag, elke maand en elk jaar weer een nieuwe dag, een nieuwe maand en een nieuw jaar zal volgen. En natuurlijk, theoretisch weet je dat ook wel. Dat elk mens eindig is en een keer moet sterven. Jij ook. Maar toch denk je vaak, dat de dood iets is dat anderen overkomt. Nu je zelf dichter bij de horizon komt, begin je dat ook te beseffen. Het ‘ooit’ van eerst is een punt ergens op je kalender geworden. Je begint bewust of onbewust af te strepen en te beseffen, dat het niet meer over die ander gaat, maar over jouzelf. Over hoeveel toekomst je nog hebt. En je mag als christen, al is het ook met vallen en opstaan, in alle moeiten en verdriet en bij alle vragen en zorgen, schuilen bij je hemelse Vader, je ziekte met Hem delen, pleiten op wat Hij belooft. Je mag geloven dat Hij op je gebed voor je zal zorgen, je troost en kracht zal geven en ook hoop en uitzicht, al ben je ook doodziek.
Vertel ik het?
En hoe vertel ik het de anderen? Hen die je het meest na staan, je familie, vrienden, kennissen en collega’s? Dat is best moeilijk. Je wilt het misschien maar het liefst voor jezelf houden. Hoe zal de ander reageren? En zal ik mezelf in bedwang kunnen houden? En ook: elke keer dat je het aan iemand vertelt, wordt het voor jezelf ook weer waar en gaat het opnieuw door je heen: dit gaat over mij. Maar aan de andere kant: het delen met anderen helpt verwerken. Het meeleven dat je van anderen krijgt ook. Dat is heel kostbaar. Maar soms wil je er ook gewoon even niet over praten. Heb je het gevoel net weer een beetje op te krabbelen en dan voel je je door de meelevende en inlevende reacties van de ander ineens weer de diepte ingezogen. Dat wil je dan even niet.
Kun je ermee leven?
Kun je leven met de voorkennis van je eigen dood? Wij reageren heel verschillend. Er zijn er die meteen hun begrafenis gaan regelen, maar er zijn er ook die het slechte nieuws diep wegstoppen en er door niemand aan herinnerd willen worden. En een enkeling blijft tot aan de sterfdag volhouden: ik word weer beter. Als de dood op je deur klopt kun je dat niet negeren, maar je hoeft hem ook niet direct binnen te laten. Ontken hem niet, maar laat hem ook niet voortijdig de baas over je leven spelen. Het leven is misschien wel nooit zo intens als in het aangezicht van je dood. De voorkennis van je eigen dood kan alle glans van je leven afhalen. Maar er kan ook zomaar ineens weer zo’n moment zijn, waarin je de kracht van het leven voelt als misschien wel nooit te voren. Het grijs verdwijnt en je ziet weer kleuren, helderder en feller dan ooit. En misschien ervaar je de kracht en de troost van Gods vriendelijk aangezicht in Christus Jezus wel nergens intenser dan juist in het aangezicht van de dood.
Jacqueline van der Waals verwoordt de intensiteit van het leven als de dood dichtbij komt in het gedicht Annunciatie:
Ik hoorde uw voetstap naad’ ren op het pad,
ik wachtte, en zag u na een korte pooze.
- Hoe geurden ’t dennenbosje en de rozen! –
toen gij mijn open woning binnentrad.
Gurbe Huisman, Winschoten
Geraadpleegde bronnen: Dichtbij de horizon van Henk Veltkamp, Kokboekencentrum 2018; De laatste reis van P. Vermaat, Boekencentrum 2014 en Meegaan tot het einde van Marinus van den Berg, Ten Have 2019