In de vorige artikelen schreef ik over de eerste wortels van het bestaan van de gereformeerde kerken in Brazilië. Die gaan, zoals we zagen, terug naar de tijd van de Reformatie. In het vorige artikel besprak ik het ontstaan van de kleine gereformeerde kerken toen immigranten uit Nederland zich in verschillende golven in dat immense land vestigden.
De kleine gereformeerde kerken in Brazilië zien zich sinds een aantal decennia voor een aantal uitdagingen gesteld. Daarover iets in dit laatste artikel.
Integratie
De immigranten die zich gedurende de vorige eeuw in Brazilië vestigden namen de kerk mee uit Nederland. Het opschrijven van dat zinnetje is niet zo moeilijk, maar als je nagaat wat dat ene zinnetje impliceert blijkt er een hele wereld in meegekomen te zijn. Dat had alles te maken met het karakter van de Nederlandse kolonies die in Brazilië ontstonden.
In Carambeí bezocht ik een openluchtmuseum dat in meer dan één opzicht in alles ‘Nederland’ ademt, en de mensen van de tweede generatie weten nog te vertellen dat zij in hun jonge jaren op school in het Nederlands les kregen. De gemeenschap was in feite een stukje Nederland in Brazilië. Dat gold ook voor de kerk. Daar gebeurde alles in de eerste generaties in het Nederlands. De dominees werden dan ook vanuit Nederland beroepen. Hun foto’s hangen tot op de dag van vandaag in de kerkenraadskamers van de kerkgebouwen in Arapoti, Carambeí en Castrolanda.
Dit veranderde echter langzaamaan toen de kinderen en kleinkinderen van die eerste generaties meer en meer contact kregen met Brazilianen. Er kwam een proces op gang van integratie, onder andere door huwelijken. Wie tegenwoordig in Carambeí, Arapoti en Castrolanda rondloopt ziet nog steeds veel wat aan Nederland doet denken, maar het zijn inmiddels plaatsen geworden waar naast de Nederlanders ook heel wat (en zelfs meer) Brazilianen wonen. De kerk is daardoor een kerk van Brazilianen en Nederlanders geworden. De kerkdiensten vinden in het Portugees plaats waarbij er bij uitzondering nog een Nederlandse dienst is.
De consequentie daarvan is dat de kerk zich heel duidelijk gesteld ziet voor de vraag hoe met dit proces van integratie om te gaan, omdat in het merendeel van de nieuwe gemeenten de inbreng van de Nederlanders afneemt.
Geloofsbeleving
Geruime tijd is er het denken geweest om aansluiting te zoeken bij een van de andere al in Brazilië aanwezige protestantse kerken. Twee kerkgenootschappen kwamen daarvoor min of meer logisch in aanmerking. Vanwege de calvinistische geloofsbelijdenis lag het voor de hand contact te zoeken met de grotere presbyteriaanse kerk in Brazilië. Uit dat kerkgenootschap zijn er dan ook verschillende predikanten beroepen in de voorbije decennia. Een andere kerk waarmee niet zozeer vanwege de leer maar meer vanwege de cultuur verwantschap werd en wordt gevoeld is de Lutherse kerk, die immers uit Duitsland afkomstig is. Ook uit die Lutherse kerk kom je daarom predikanten tegen die beroepen zijn in de oorspronkelijk Nederlandse gereformeerde kerk (IERB).
Echter, de laatste jaren komen er ook andere gedachten op die te maken hebben met de eigenheid van het gereformeerde belijden dat funderend geweest is bij het ontstaan van de IERB. Daarbij speelde het bewustzijn dat de eigen gereformeerde vorm van geloofsbeleving, met haar Nederlandse wortels, voor zoveel generaties van betekenis is geweest, een belangrijke rol. Want als die manier van geloofsbeleving voor de eerste generaties zo belangrijk is geweest dat ze zich alle moeite hebben getroost er daadwerkelijk inhoud aan te geven, betekent dat toch ook dat je ervan overtuigd bent dat deze manier van geloofsbeleving er echt toe doet. En dat het dus ook de moeite waard is die vorm van geloofsbeleving te bewaren en erop voort te bouwen.
Dit denken heeft er de laatste twee decennia toe geleid dat men binnen de IERB heeft gezegd gereformeerd te willen blijven, aansluitend bij de traditie zoals die in Nederland wordt beleefd. Daarbij kijkt men bewust ook naar de Theologische Universiteit in Apeldoorn, omdat men zich herkent in de manier waarop daar theologie wordt beoefend. En daarom zoekt men nu gericht naar mogelijkheden om de eigen predikanten, die uit verschillende kerkgenootschappen afkomstig zijn, dieper bekend te maken en toe te rusten vanuit het gereformeerde denken.
Zending
En dan is er nog iets. Wanneer je ervan overtuigd bent dat de manier waarop jij altijd het geloof hebt beleefd en beleden er voor jou toe doet, omdat het je bij het diepste wezen van het geloof brengt, dan loopt er als vanzelf een lijn naar zending. Want dat diepste wezen van het geloof, of liever, de diepste Bron van het geloof (en dat schrijf je dan met een hoofdletter, omdat het over God gaat) zet aan tot getuigenis. Als God de bron en de inhoud van ons geloof is, weten we waar het om gaat. Hij is Zelf ten volle actief in de kerk. Hij brengt door zijn Geest mensen met Hem in aanraking. De Geest trekt ze naar de Here Jezus Christus toe en verbindt ze aan Zichzelf als de God van het verbond. In de kerk gaat het om die trouw van God waarin het leven te vinden is.
Dat besef zet aan tot zending. En dat doet het ook vandaag. De IERB die begon met drie gemeenten is inmiddels uitgegroeid tot een kerkgenootschap met dertien gemeenten, waarvan er verschillende uit zendingswerk zijn ontstaan. Ik bezocht in de afgelopen jaren een paar van die gemeenten en daar word je blij als je ziet hoe mensen de boodschap van het evangelie met volle teugen in zich opnemen. Daarbij bieden juist de tonen van de trouw van God die Zelf zijn kerk in stand houdt, werkelijk houvast. Die tonen geven perspectief, omdat ze bouwen op Hem die niet en nooit loslaat wat Hij is begonnen. Dat gelooft de kerk in Brazilië. En dat geloof houdt tot op de dag van vandaag dat kerkje in stand.
Jan van ’t Spijker, Hoogeveen