Richard Dawkins is een begrip. Als er iemand staat voor de evolutieleer
dan Dawkins wel. Zijn reputatie heeft hem zelfs een bijnaam bezorgd:
Darwins Rottweiler. Kom niet aan Darwin en zijn leer want dan kom je
aan Dawkins! In het jaar van Darwin, 200 jaar na diens geboorte en 150
jaar na de publicatie van zijn Origin of Species (Over het ontstaan van
de soorten), laat Dawkins zich niet ontbetuigd.In het eerste hoofdstuk geeft Dawkins aan dat het boek zal gaan over de bewijzen dat evolutie een vaststaand feit is. Hij voegt eraan toe dat zijn geschrift niet is bedoeld als anti-religieus. Dawkins ruimt wel de term ?geschiedenisontkenners? in voor al die mensen die de evolutie ontkennen. Hij introduceert ook een nieuw woord: theoruma. Zoals de wiskunde de uitdrukking theorema kent om aan te geven dat wat eerst een vermoeden was nu is bewezen zo kent de natuurwetenschap het woord theoruma om aan te geven dat wat eerst een vermoeden was nu onomstotelijk waar is, namelijk de evolutieleer. Bewijzen, experimenten, waarnemingen en metingen wijzen ??n kant op: evolutie, en niet anders. Wie dit theoruma naast zich neerlegt is een ?geschiedenisontkenner?. Op pagina 27 lees ik: ?In de rest van dit boek zal ik aantonen dat evolutie een onontkoombaar feit is; het zal een eerbetoon zijn aan de overdonderende kracht, eenvoud en schoonheid ervan.?
Milder?
Dawkins kan goed schrijven. Wie boeken van hem leest wordt meegenomen door een man die weet waar hij het over heeft en die (ook lastige) zaken helder weet te verwoorden. Natuurlijk kun je je afvragen of bespreking van dit boek thuishoort in het Kerkblad voor het Noorden. Moet dit de plek zijn om een boek te bespreken dat honderd procent pleit voor de evolutieleer? Temeer daar Dawkins allesbehalve bekend staat als een aanhanger van de evolutieleer die ruimte biedt voor het geloof. Ik zou zeggen: dan moeten we vooral dit boek bespreken. Het onredelijk alternatief is dat we onze kop in het zand steken en niets willen horen en weten van zijn opvattingen. Dit boek lezend ontwaarde ik toch een mildere evolutionist. Nee, hij staat nog 100% voor zijn opvattingen. En inderdaad voor hem is het geloof niets anders dan een bijproduct van de evolutie. Maar lijkt hij wat zachter te worden? Is dat wat ook The Independent (vermeld op een flap van dit boek) waarneemt: ?Een van de plezierige verrassingen in [Dawkins?] nieuwe boek is zijn bereidheid om uitingen van geloof in evolutie ook dan te verwelkomen wanneer zij worden gecombineerd met uitingen van geloof in God.? Graag wijst hij naar de aartsbisschop van Canterburry die geen problemen heeft met evolutie. Of naar de paus die met die leer ook kan leven. Hij heeft oog voor degenen die veronderstellen dat God de hele beweging in proces zette en wellicht ook bij de sturing van het proces een vinger aan de pols hield (pag.16). Op pagina 195 geeft hij duidelijk aan dat hij niet in God gelooft maar hij maakt wel een opening naar degenen die in God geloven en zijn hand zien in het evolutionair ontstaan van onze wereld. Jawel, maar houdt zijn steken onder water ? ook in dit boek ? in de gaten! In de inleiding laat hij zich al prima kennen. Hij geeft de titel van het eerste hoofdstuk van zijn boek: Slechts een theorie? En hij schrijft dan: ??Slechts een theorie?, uit voorzorg gevolgd door een vraagteken om te voorkomen dat creationisten de woorden uit zijn verband gerukt als citaat zouden misbruiken..? Uit voorzorg? Ik denk eerder dat het angst is. Ja, in de laatste voetnoot op pagina 398 kan hij zijn chagrijn niet onderdrukken als hij vaststelt dat het voor vrijwel iedere religieuze organisatie eenvoudig is ?een belastingvrije status te verkrijgen? en dat niet-religieuze organisaties allerlei kunstjes moeten doen ?om te bewijzen dat ze de mensheid ten goed komen?. Dat geloof, ja dat geloof, dat blijft hem niet lekker zitten. Dat is duidelijk.
Toegankelijk
Maar goed we stappen over Dawkins? tere punt (het geloven) heen. Wat hebben we dan voor boek in handen? Een mooi boek. Rijk ge?llustreerd niet alleen met tekeningen maar ook treffen we 32 pagina?s aan met kleurenfoto?s die prima aansluiten bij de tekst. Geen steen lijkt Dawkins onberoerd te laten liggen. We zullen alles van hem te weten komen om de leer van Darwin boven alle redelijke twijfel te verheffen: kunstmatige selectie, natuurlijke selectie, meten van tijd, fossielen, experimenten, computersimmulaties, embryologie, DNA, ontstaan van de continenten, een uitgebreide poging om aan te tonen dat een O/ontwerper niet nodig is geweest onder het kopje ?Onintelligent ontwerp?. Uitleggen kan hij. Het moeilijkste weet hij eenvoudig weer te geven. Het boek leest prettig en is op zijn tijd ook humoristisch. Maar hij stapt mijns inziens soms over lastige zaken heen. Zo stelt hij dat er bij het ontstaan van leven geen sprake is van een alomvattend plan maar dat er enkel sprake is van ?een gefragmenteerde verzameling van plaatselijke regels.? Kijk, en wat mij dan interesseert is waar die regels dan vandaan komen! Maar daar zwijgt Richard in alle talen. Die regels zijn er blijkbaar gewoon. Dat hij niet ingaat op het waarom van die regels vind ik teleurstellend. Verwacht van Dawkins niet dat hij in dit soort situaties over God begint die de regels heeft gesteld? Dat is hij ? naar zijn oprechte overtuiging - aan zijn wetenschappelijke stand verplicht.
Exegeet
Misschien is hoofdstuk 13 wel het mooist. Daarin exegetiseert hij als een vaardige uitlegger een citaat van Charles Darwin uit de laatste paragraaf van diens boek Over het ontstaan van soorten. Het is plots alsof ik een theologisch commentaar op een Bijbelboek uit mijn boekenkast in handen heb. Ook Dawkins heeft een heilig boek! Bij zijn exegese maakt hij gebruik van de eerste (van zes) edities. Waarom? Omdat het de editie is die de wereld van die dagen ?een dreun verkocht en de wind verdreef uit de hoek waaruit hij eeuwenlang had gewaaid.? In het door Dawkins besproken citaat uit de eerste editie ontbreken de woorden ?door de Schepper?. Woorden die Darwin in latere edities heeft toegevoegd. Naar de mening van Dawkins heeft Darwin die drie woorden toegevoegd als ?een zoenoffer aan de religieuze opinie? van die dagen. Dat geloof, ja dat geloof, dat blijft hem niet lekker zitten. Dat is ? opnieuw- duidelijk. Voor wie van een uitdaging houdt is dit boek wel een aanrader. Maar laat je niet alleen leiden door de betogen van Dawkins. Dan houd je geen geloof meer over.
Groningen
N. Vennik
N.a.v. Het grootste spektakel ter wereld. Bewijs voor evolutie. Door Richard Dawkins. Uitgeverij Nieuw Amsterdam ? Amsterdam 2009. 446 pagina?s, paperback, ISBN 978-90-468-0651-7, prijs ? 27,50.