Nog even en er is geen held meer over. Ik heb het lang van me af proberen te houden, maar het lukt niet meer. Wat Luther gezegd heeft over de Joden is huiveringwekkend. Vorige week overleed Jules Schelvis. Hij was een van de zeer weinige overlevenden van het vernietigingskamp Sobibor. Als eerbetoon ben ik weer zijn boek ‘Vernietigingskamp Sobibor’ gaan lezen. In het eerste hoofdstuk citeert Schelvis uit het beruchte boek van Luther: ‘Over de joden en hun leugens’. We lezen daar: ‘We moeten ze in de zee verdrinken’. ‘Voor altijd weg met ze’ en ‘Als ik een jood vind om te dopen zal ik hem naar de brug over de Elbe brengen, een steen om de hals hangen en hem dan in het water duwen, terwijl ik hem dan zo in Abrahams naam doop’.
In de brief aan de Romeinen deed Luther zijn grote ontdekking. De ontdekking dat we alleen door het geloof zalig worden. Maar toen hij die brief aan de Romeinen vertaalde en er doorheen worstelde moet hij toch ook hoofdstuk 9-11 gelezen hebben. In die hoofdstukken laat de Heere iets doorschemeren van het heilsplan met zijn uitverkoren volk. ‘Ik zeg dan: heeft God zijn volk verstoten? Volstrekt niet’. En dat van die wortel en die takken moet Luther toch ook hebben gelezen? En de Heere Jezus was toch een Joodse man? Dat zij, die God haten, Zijn volk haten, daar kan ik inkomen, maar dat een zo diep gelovige, een groot reformator, zo verschrikkelijk de mist in gaat, hoe is dat te verklaren? Het heeft iets angstigs. Niet alleen vanwege de dingen die hij heeft gezegd, maar dat je dus zo’n blinde vlek kunt hebben.
Het wordt een wat lastige herdenking in 2017. Historicus Bart Wallet sprak vorige week op een studiemiddag van de Protestantse Kerk over ‘Luther en de Joden’. Gelukkig kon hij constateren dat Luthers anti-Joodse geschriften in onze streken nauwelijks bijval vonden. Met name de theologen uit de kring van de Nadere Reformatie trokken een ander spoor. Ze waren er van overtuigd dat God naar Zijn volk om zou zien. God heeft Zijn volk niet verstoten.
Krijn de Jong, Urk