In de titel van dit artikel staat na het woord ?uitschrijven? een aantal
puntjes. Die worden meestal in een zin neergezet om de lezer tot een
moment van stilte te manen: er wordt iets gezegd dat tot speciale
bezinning stemt. Zo is het hier ook bedoeld: in deze artikelen wordt een
zaak aangesneden die verdriet doet en daarom tot nadenken stemt. In de praktijk van het omgaan met randleden van de gemeente komen veel lastige vragen aan de oppervlakte. Daarom is het van belang dat kerkenraden zoveel mogelijk handelen volgens een duidelijk concreet beleid, vervat in een speciaal document; niet omdat zonder aanziens des persoons bij willekeurig iedere situatie toe te passen, maar wel om te voorkomen dat er subjectief wordt gehandeld (waarbij bijvoorbeeld kinderen van de voorzitter van de kerkenraad anders worden tegemoet getreden dan kinderen van minder opvallende gemeenteleden). Er is voor te pleiten om bij de invulling van de algemene geestelijke richtlijnen die ik in het vorige artikel heb gegeven, aandacht te geven aan verschillende details. Hieronder worden er enkele genoemd, zonder overigens volledig te zijn.
Details
De kerkenraad zal voor zichzelf moeten weten hoe lang het duurt voordat een procedure tot uitschrijven in gang wordt gezet. In het algemeen zal men daarin met doopleden nog behoedzamer zijn dan met belijdende leden. De laatsten hebben immers publiekelijk hun geestelijke verantwoording ooit genomen en zijn daarop dus aanspreekbaar. Bij tucht over doopleden staat er in de kerkorde (art. 77 lid 4) dat deze met ?ernstige en lankmoedige vermaningen? zal geschieden. Dat zal ook voor belijdende leden gelden, maar de kracht ervan is anders, omdat zij principieel geestelijk anders in de gemeente staan.
Veel kerkenraden (bij mijn weten) stellen een grens bij het moment dat men geen contact meer kan krijgen. Zo gaat het ook nogal eens, soms ook z? dat het een hele zoektocht is om het betreffende lid in beeld te houden wat het woonadres en de burgerlijke staat betreft. Ieder zal begrijpen dat er dan een situatie is ingetreden waarbij ?van de andere kant? het signaal komt (zij het in stilte) dat het contact verbroken is. Na een aantal jaren (concreet in een besluit vast te leggen) komt het dan toch onverhoopt tot het leggen van een schriftelijk contact. Dat kan bijvoorbeeld in drie stappen gebeuren:
* De kerkenraad schrijft een brief waarin hij de situatie zoals die nu al een paar jaar duurt beschrijft, en geeft daarin de nodige geestelijke diepte (zie het eerste artikel); daarbij roept hij het gemeentelid op het contact te herstellen en noemt daarbij de broeder met wie hij contact kan zoeken. Hij noemt daarbij ook een termijn van een aantal maanden.
* Wanneer er geen reactie komt, volgt een tweede oproep met een herinnering. Daar wordt echter wel een volgende stap bij genoemd: wanneer er binnen een nieuwe termijn van een aantal maanden geen reactie is gekomen, moet de kerkenraad aannemen dat het gemeentelid daarmee aangeeft geen lid meer van de gemeente te willen zijn en zich daaraan onttrekt.
* Wanneer daar opnieuw geen reactie op volgt (en niet zelden is dat helaas het geval), volgt een laatste brief, waarin de kerkenraad meedeelt dat hij moet constateren dat het gemeentelid zich daadwerkelijk aan de gemeente onttrokken heeft. Daarbij wordt uitdrukkelijk uiting gegeven aan het verdriet daarover en er wordt ook vermeld dat er geen misverstand over moet bestaan dat men te allen tijde terug kan komen op deze stap ? maar dat de geestelijke eerlijkheid tegenover elkaar wel gebiedt dit alles zo tegen elkaar uit te spreken.
En als er toch een reactie komt?
Soms blijkt ons geloof (gelukkig) te klein te zijn: er volgt op een van deze brieven een reactie en het gemeentelid wil contact. Dat zou een verhoring van gebeden zijn! Er wordt een afspraak gemaakt en een gesprek vindt plaats. Dan is het zaak (maar dat is eigenlijk altijd zo) om goed te luisteren en goed en voorzichtig te spreken. Waarom wil deze broeder toch uitschrijving voorkomen? Welke geestelijke motieven zitten daarachter en kan de kerkenraad daar ?iets? mee? Het kan zijn dat een geestelijke snaar is geraakt. Dan zal biddend geprobeerd worden om dat lijntje vast te houden en het contact uit te bouwen. Gesprekken met een gemeentelid over de fundamenten van het geloof? Aanbieden van deelname aan een alphacursus (of iets dergelijks) die in de gemeente draait? Een ?buddy?? Er zijn geen pasklare antwoorden te geven, maar er zal ijverig gezocht worden.
In de praktijk komt men soms ook redenen tegen waarvan de kerkenraad zal zeggen: met respect, maar zo kunnen wij toch niet bouwen. Zo overkwam het mij ooit dat iemand tegen mij zei: ?Ik moet toch t.z.t. begraven worden en zonder dominee?? Dat is dan wel een kans om over dat moment, op de grens van dood en leven, door te spreken, maar dan zal toch ook eerlijk gezegd moeten worden dat een dominee op een begrafenis iemand niet ?naar de hemel kan begeleiden? wanneer de weg naar de hemel tijdens het leven niet gezocht is.
Een ander argument is: het is zo pijnlijk voor mijn familie, en speciaal voor mijn ouders, die lid zijn van de gemeente. Op zich is het te waarderen dat iemand daar oog voor heeft. Toch geldt hier hetzelfde als bij een aangevraagde huwelijksbevestiging bij een relatie waarvan een van de partners ongelovig is: voor de familie kun je het niet doen. Daar zal men op door moeten spreken.
De familie
Op dit punt aangekomen moet iets gezegd worden over de effecten die een procedure tot uitschrijving wegens randkerkelijkheid heeft op familieleden, speciaal ouders ? want niet zelden betreft het kinderen van leden van de gemeente, leden dus die deze kinderen ooit bij het doopvont hebben gepresenteerd en het jawoord voor een christelijke opvoeding hebben gegeven. In het vorige artikel schreef ik al over een zorgvuldig pastoraat en het betrekken van de hele gemeente bij dit alles. Dit zal bij ouders (en ook grootouders!) de overtuiging geven: de kerkenraad doet wat hij menselijkerwijs kan. Het zal ook meehelpen begrip op te brengen op een beslissing tot uitschrijving. Toch is het daarbij wel zaak dat familieleden hier niet achter komen via de uiteindelijke mededeling in het gemeenteblad bij de rubriek ?uit de gemeente? of bij de gegevens van de kerkelijke stand. Het meest stijlvol is het wanneer het kind zelf hierover het gesprek met de ouders aangaat. Maar? dat kan alleen wanneer de kerkenraad reactie heeft gekregen. Wanneer dat gesprek (die mededeling) binnen familiekring niet tot de mogelijkheden behoort, zal de kerkenraad zelf via de wijkouderling of bezoekbroeder er zorg voor dragen dat ouders informatie krijgen over wat er staat te gebeuren. Soms gebeurt het dat dezen verzoeken ?nog even te wachten?. Bijvoorbeeld omdat men redenen heeft om aan te nemen (of te hopen) dat er een verandering in opstelling is te verwachten. De kerkenraad houdt hierin echter wel te allen tijde zijn eigen verantwoordelijkheid, maar wil zoveel als redelijkerwijs mogelijk is, familieleden ?geestelijk meenemen? of in ieder geval respect vragen voor zijn besluit. Overigens is de aarzeling van de familie z? goed te begrijpen: het gaat om je eigen vlees en bloed en om geestelijk ontzagwekkende dingen!
Men komt in dit opzicht soms een merkwaardige angst bij ouders tegen. Zo geven ze bijvoorbeeld niet door dat hun kind zelfstandig is gaan wonen, want dan loopt dat kind ?het gevaar? dat de ouderling op de stoep staat. En als die dan ontdekt dat hun kind ook geestelijk zelfstandige wegen gaat, buiten de aangewezen Bijbelse weg om? ja, wat dan? In die situatie moet er toch eerst eens rustig met deze ouders worden gepraat. Er kunnen allerlei misverstanden zijn: welke kerkenraad zal ?in tijd van ja en nee? hun kind zo ?aanpakken?? Anderzijds: kinderen kunnen in het volwassen worden toch niet blijven leunen op het geloof van hun ouders? Opnieuw: een duidelijk beleid en de wetenschap dat de kerkenraad echt niet over ??n nacht ijs gaat, en niet wil afsnijden, maar juist wil behouden, zal helpen om de verlegenheid te doorbreken.
Huizen
D. Quant