Een gloednieuwe Statenvertaling
Op 4 december 2010 werd de Herziene Statenvertaling (HSV) gepresenteerd. Deze versie van de SV roept ook scherpe afwijzing op, vooral in de gereformeerde gezindte. Maar er zijn ook veel positieve reacties, zowel binnen als buiten de gereformeerde gezindte. Hier volgt mijn reactie.
Herzien
Het initiatief voor de herziening van de SV ging uit van de Gereformeerde Bond. Dat gebeur-de vanuit de overtuiging dat de SV de beste Nederlandse vertaling van de Bijbel is, maar met een verouderde taal voor mensen van nu, vooral voor de jeugd.
Er werd een stichting gevormd met leden uit de genoemde Bond, de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Gemeenten. Deze stichting begon in 2002 met de noodzakelijk geachte herziening.
Om twee redenen twijfelde ik aan die noodzaak.
1. Aan de monumentale SV moet niet worden gesleuteld.
2. De doelgroep is klein: mensen die de SV willen blijven gebruiken, maar voor wie deze oude vertaling te moeilijk is. Maar voor veel kerken en christenen in de gereformeerde gezindte, ook voor een deel van de CGK, geldt dat zij uitsluitend de onvervalste SV willen gebruiken.
Van de argumenten tegen een herziening van de SV heeft de stichting HSV zich niets van aangetrokken. Gelukkig maar. Want het resultaat mag er zijn. Na een eerste uitvoerige ken-nismaking met de HSV heb ik mijn standpunt herzien.
Werkwijze
De stichting HSV is zorgvuldig te werk gegaan. Elke deelvertaling, door twee deskundigen gemaakt, is in drie rondes beoordeeld. De gedeelten die klaar waren, werden gepubliceerd. De kritiek die daarop kwam, werd gewogen en verwerkt, zo heb ik gemerkt.
Nu de HSV klaar is, staat de stichting nog steeds open voor suggesties tot verbetering. Die zullen in een volgende uitgave worden verwerkt.
Bij de herziening is gebruik gemaakt van de SV, met haar kanttekeningen, van andere verta-lingen en uiteraard van de grondtekst. In de loop der tijd zijn er telkens al aanpassingen in de SV aangebracht. Dat betrof vooral verouderde woorden. Zo werd wijf vervangen door vrouw.
De HSV heeft ook woorden vervangen waarbij dat niet nodig leek. Zo heeft zij het woord ‘moordenaar’, bij Barabbas en de twee moordenaars aan het kruis, vervangen door misdadiger. Want die betekenis had het woord moordenaar in de 17e eeuw.
De HSV heeft veel meer woorden vervangen. En ook werkwoordsvormen en zinsconstructies. Dat maakt de HSV voor mensen van nu tot een prettig leesbare vertaling.
Een ander opvallend punt is dat het in de SV vaak gebruikte woord zeggende – terecht - wordt vertaald met een dubbele punt. Verder is het woord ‘gij’ vervangen door ‘u’. Dat is een goede keus, zeker als het over mensen gaat.
In plaats van ‘u’ wordt ‘jij’ gebruikt als een kind wordt aangesproken. ‘Jij’ wordt ook gebruikt als het gaat om kinderen, broers en zusters, echtgenoten en vrienden tegenover elkaar.
Om tafel
De Herzieners zijn, naar eigen zeggen, als het ware met de Statenvertalers om de tafel gaan zitten. Ze wilden tot een tekst komen waarbij de oorspronkelijke interpretatie en bedoeling van de Statenvertalers zoveel mogelijk gehandhaafd bleven. Zo wilden zij, met hun restauratie de SV bewaren voor de huidige generatie.
Op één fundamenteel punt hebben de Herzieners zich niet aan (een poging tot) restauratie gewaagd. Ze hebben dezelfde grondtekst gebruikt als de Statenvertalers, terwijl er sindsdien een andere grondtekst voorhanden is. Die andere grondtekst hebben alle nieuwe vertalingen gebruikt, ook die van 1951.
Voor welke grondtekst zouden de Statenvertalers hebben gekozen als zij met de Herzieners om tafel hadden kunnen zitten? Voor dezelfde grondtekst van toen of voor de later ontdekte en gebruikte grondtekst? Gelet op de wetenschappelijke kwaliteit van de Statenvertalers zou het mij niet verbazen als hun keus gevallen was op de grondtekst die voor de nieuwe vertalingen is gebruikt. Hoe het zij, de Herzieners hebben dat niet gedaan, mogelijk uit principe, zeker vanwege hun primaire doelgroep.
De verschillen met andere vertalingen openbaren zich vooral in het NT. Als voorbeeld noem ik de korte versie van het Onze Vader in Lucas 11:2-4. In andere vertalingen is zij veel korter dan in de SV, vanwege verschil in de grondtekst. De HSV sluit zich op dit punt aan bij de SV.
Vergeleken met de kanttekeningen van de SV heeft de HSV maar een beperkt aantal voetno-ten. Het is echter de bedoeling dat die voetnoten in de toekomst zullen worden uitgebreid. Dat is toe te juichen. De voetnoten die de HSV nu heeft helpen voor een deel al bij het begrijpen van de tekst. De HSV heeft echter ook een aantal overbodige voetnoten, bijvoorbeeld als bij de vertaling van een uitdrukking wordt verteld wat er letterlijk staat.
Evaluatie
Met verbazing heb ik kennis genomen van de scherpe afwijzing van de HSV vanuit de gereformeerde gezindte. Zo zouden de Herzieners een andere theologie hebben dan de Statenvertalers. En zo mogelijk nog scherper, de HSV is een list van de duivel om (jonge) mensen op een dwaalspoor te brengen.
Zijn de listen van de satan zo onbekend bij hen die dit zeggen, dacht ik. De duivel wil dat de Bijbel een gesloten boek blijft. De HSV is gemaakt om de Bijbel open te laten gaan voor hen die graag het Woord van God willen lezen in de SV, maar voor wie de taal van die vertaling te zeer verouderd is.
Maar is de taal van de HSV niet te gewoon? Bijbeltaal heeft toch naar zijn aard een verheven karakter? Dat is een hardnekkig misverstand.
De HERE is de Verhevene. Het karakter van de Verhevene komt hierin uit dat Hij wil dat ieder zijn woord in zijn eigen taal hoort.
De SV is een goede en betrouwbare vertaling. Maar haar taal is die van de 17e eeuw. Dat maakt haar taal voor ons in zekere zin vreemd. Die vreemdheid kan ten onrechte doen denken dat dit een verheven taal is; dat zo de Bijbeltaal hoort te zijn.
De Bijbeltaal hoort onze eigen taal te zijn. Daarom worden telkens nieuwe Bijbelvertalingen gemaakt. Bij elke vertaling is het een worsteling om wat God ooit tot mensen sprak te vertalen voor mensen van nu. Om zowel aan de grondtaal als aan het Nederlands recht te doen.
De Statenvertalers hebben dat op een voortreffelijke wijze gedaan voor mensen in de 17e eeuw met de middelen die hen ter beschikking stonden.
De Herzieners hebben voortreffelijk werk geleverd door de SV een eigentijdse taaljas te geven. Mocht dat met het monument dat de SV is? Nee, was in het verleden mijn antwoord. Maar beseffend dat aanpassingen altijd al op de SV werden toegepast en door de zorgvuldig-heid waarmee de restauratie is gedaan, ben ik nu van mening dat er reden tot dankbaarheid is dat dit is gebeurd. Er is een mogelijkheid te meer voor Nederlanders van 2011 om de Bijbel in hun eigen taal te (horen) lezen.
Door het goede resultaat ben ik ervan overtuigd dat ook buiten de oorspronkelijke doelgroep velen dankbaar gebruik van de HSV zullen maken. Want de HSV is veel leesbaarder dan de NBG-1951.
Heb ik geen kritiek? Zeker, er zijn volgens mij nog genoeg punten voor verbetering vatbaar. Die zal ik hier niet noemen, maar aan de stichting Herziening Statenvertaling sturen in het vertrouwen dat zij daar haar winst mee zal doen.
De Herziene Statenvertaling is uitgegeven bij Jongbloed in Heerenveen.
Er zijn drie edities voor de prijs van € 27,50, een luxere editie kost € 32,50 en een huisbijbel € 40,00.
Amersfoort
D. Visser