Sorry
Bij nader inzien is het met het zeggen van sorry niet zo eenvoudig als het lijkt. Het komt vaak voor dat iemand geen sorry wil zeggen. Ook wordt meer dan eens sorry gezegd op een toon die duidelijk maakt dat het niet gemeend is.
Iemand dwingt zichzelf ertoe sorry te zeggen in de hoop dat hij dan van het probleem af is. Of iemand wordt door een derde min of meer gedwongen sorry te zeggen. Geen wonder als de beledigde partij zo’n excuus niet aanvaardt.
Als er wel serieus excuus wordt gemaakt wordt dat trouwens ook lang niet altijd aanvaard.
Sorry zeggen blijkt nog niet zo eenvoudig te zijn. Sorry ontvangen trouwens ook niet.
Beleefdheid
Er komt nog wat bij. Sorry wordt steeds vaker gebruikt als uiting van beleefdheid. Zo kan een chef tegen een ondergeschikte zeggen: sorry, ik hoop dat je het niet vervelend vindt, maar zou jij die klus willen doen?
En in een winkel kan een klant tegen een medewerker zeggen: sorry, ik zie dat je druk bezig bent, maar kun je mij even helpen?
Het gebeurt ook dat iemand sorry tegen je zegt, terwijl jij tegen haar op botst.
Uit beleefdheid wordt sorry ook steeds vaker met het oog op het heden of op voorhand gezegd. Sorry dat ik stoor, kan iemand zeggen die binnenkomt waar anderen in gesprek zijn. Of: sorry, maar morgen kan ik niet komen.
In deze voorbeelden wordt sorry gezegd als uiting van beleefdheid. Het lijkt dat vrouwen dat vaker doen dan mannen.
Wie sorry uit beleefdheid zegt, wil een klimaat scheppen waarin mogelijke botsingen worden voorkomen.
Herstel
Als er een (ernstig) conflict is ontstaan, moet een excuus dienen om samen weer verder te kunnen. In de praktijk blijkt verontschuldigen echter nog niet zo eenvoudig. Er is veel kennis, inzicht, inschattingsvermogen en vindingrijkheid nodig om de juiste woorden van excuus te vinden die tot herstel van de verstoorde verhouding leiden. Dikwijls vindt dat herstel niet plaats of wordt een conflict niet echt tot een goed einde gebracht.
Voor herstel is het nodig dat de belediger en de beledigde een actieve rol spelen. Het is van belang dat ieder inzicht in zijn eigen rol heeft, maar ook in de rechten en plichten van de an-der.
Een poging tot herstel heeft langs de volgende route de meeste kans van slagen.
1. Herkenning en erkenning van de belediging door beide partijen.
Vaak pleit de ene en/of de andere partij zichzelf vrij en speelt de ander de zwarte piet toe. Dat blokkeert de poging om tot herstel van de relatie te komen. Als die blokkade door (h)erkenning van de belediging wordt opgeruimd, ontstaat er ruimte voor de vol-gende stap.
2. Aftasten van de mogelijkheid tot herstel.
Als dat aftasten vrucht afwerpt, kan er nader overleg plaatsvinden.
3. Overleg over de vorm en inhoud van het herstel.
Als dat overleg – eventueel met hulp van een ander – slaagt, kan de laatste stap wor-den gezet.
4. Uitvoeren van het feitelijke herstel.
De conclusie hieruit is dat bereidheid om elkaar de ruimte te geven waarschijnlijk de sleutel is tot de kunst van het verontschuldigen.
Hieraan dient te worden toegevoegd dat inzicht in het grotere geheel van een conflict wel eens het definitieve verschil zou kunnen maken.
Verbiest
Het bovenstaande is de hoofdlijn van het boek dat Agnes Verbiest schreef over de kunst van het verontschuldigen. Die hoofdlijn wordt in het boek uitgewerkt, met veel voorbeelden uit de praktijk.
Aan het slot van haar boek besteedt Verbiest kort aandacht aan de verwante woorden: vergelding, verzoening en vergeven. Verbiest beoordeelt vergeven positief. Maar excuseren acht zij hoger, omdat dat volgens haar een gezamenlijk herstelproces is. Volgens haar is voor vergeving een geschenk waarvoor geen interactie nodig is. Er wordt geen tegenprestatie gevraagd die de verstoorde verhouding herstelt.
Op deze visie is wel wat af te dingen. Vergeving dient gevraagd te worden. Anders kan er geen echte vergeving worden geschonken. Vergeven vraagt om interactie.
Anderzijds wordt dikwijls excuus gevraagd en gegeven zonder dat de noodzakelijke voorwaarden aanwezig zijn. Verbiest maakt duidelijk dat dit welhaast altijd tot mislukking van het herstel leidt. Niet anders is het echter met vergeving.
Dat heeft Verbiest blijkbaar niet begrepen. Dat komt waarschijnlijk door de manier waarop zij christenen met vergeving ziet omgaan.
Toepassing
Er zijn veel conflicten tussen christenen. Het gebeurt te weinig dat die werkelijk worden opgelost. Soms gaan christenen uit elkaar, nadat ze elkaar ten afscheid de hand hebben geschud. Veel vaker komt het niet eens zover. Reden: niet eigen schuld willen zien. Geen oog voor eigen aandeel in een conflict. Niet bereid om vergeving te vragen of te geven. In mijn waarneming gebeurt het zelfs maar zelden dat er (gemeend) sorry wordt gezegd.
Om die reden breng ik het boek van Verbiest onder de aandacht. Lees het, en pas het toe. Laten vooral kerkenraadsleden (inclusief dominees) het lezen. En er van leren, opdat zij de kunst van het verontschuldigen leren.
Het zou natuurlijk nog mooier zijn als we uit het evangelie de kunst van het vergeven leerden. Maar er zou al heel wat gewonnen zijn als we geregeld sorry tegen een ander zouden zeggen. Dan bedoel ik niet het gemakkelijke beleefdheidssorry, maar een oprecht sorry tot herstel van verstoorden verhoudingen. Een sorry dat alleen kan klinken nadat de belediger en de beledig-de elkaar diep in de ogen hebben gekeken, nadat ze een hartig en hartelijk woord met elkaar hebben gesproken.
Conclusie
Verbiest heeft zich grondig in het onderwerp verdiept. Het resultaat van haar onderzoek is een boeiend boek.
Eerder schreef ze een boek over de taal van complimenten. Dat werd in 2004 twee keer gedrukt, terwijl de derde druk in 2010 verscheen. Ook dat is een interessante studie. Maar dat boek is minder levendig geschreven. Daarom denk ik dat haar nieuwe boek nog meer lezers zal krijgen. Dat is het waard. Het is een mooie handleiding voor de kunst van het verontschul-digen.
Amersfoort
D. Visser
N.a.v. Agnes Verbiest, Excuses nog, en sorry, Over de kunst van het verontschuldigen; en: Als ik jou toch niet had, De taal van complimenten. Beide boeken zijn verschenen bij uitgeverij Contact in Amsterdam voor de prijs van € 12,50.