De wereld is geen paradijs
Het natuurlijke kwaad kent veel verschijningsvormen met een wisselend aantal slachtoffers. Sommige vormen kunnen het gevolg zijn van de dwaasheid van mensen in het omgaan met de schepping. Andere vormen staan helemaal los van menselijke invloeden. In dat geval zijn mensen daar niet verantwoordelijk voor.
Verklaringen
Indrukwekkende natuurverschijnselen zoals aardbevingen zijn meer dan slechts een speling van de natuur. We kunnen niet eenvoudig zeggen dat zij geen kwaad zijn en horen bij de mooie schepping die God gemaakt heeft. Nee, rampen ervaren we vaak als een kwaad. Denk aan de tsunami van de Tweede Kerstdag 2004 waarbij meer dan tweehonderdduizend doden vielen. Bij velen leeft de vraag waarom God dat natuurlijke kwaad toelaat. Kunnen we antwoorden dat Hij de best mogelijke wereld heeft geschapen en daarbij nu eenmaal kwaad hoort? Sommigen zeggen dat elke goede schepping zijn kwade kant heeft zoals ook elk computerprogramma wel bepaalde nadelen heeft. Maar zouden we met een dergelijk antwoord tevreden kunnen zijn? We kunnen dan nog steeds niet begrijpen waarom bij sommige rampen zoveel slachtoffers moeten vallen.
Of zijn natuurrampen en ziekten een straf van God? Ze kunnen soms een middel zijn waardoor God een straf uitoefent. Maar dat geldt niet voor elk lijden en elke ziekte.
Of moeten we dan zeggen dat een duivelse macht verantwoordelijk is voor het leed in de wereld? Maar in de Bijbel lezen we niet dat Satan allerlei rampen veroorzaakt. Hij is volgens de Schrift veeleer de verleider, die de mens wil verleiden tot zonde. Niet elk natuurlijk kwaad is een middel in de hand van Satan waarmee hij Gods kinderen wil verleiden. Zo spreekt de Bijbel in elk geval niet over natuurrampen.
Sommigen zoeken bij de vraag naar de oorsprong van het kwaad meer in de richting van een geleidelijke ontwikkeling. Zij menen dat de schepping zich ontwikkelt naar een hoger niveau. Er zijn in onze wereld nog resten van de chaos overgebleven die heerste op de woeste en lege aarde. Die resten moeten langzamerhand verdwijnen. Maar geeft deze 'oplossing' een bevredigend antwoord op de vraag naar de oorsprong van het kwaad? De Bijbel leert dat God alles goed heeft geschapen. Hoe zouden daarin resten van de chaos aanwezig kunnen zijn? Bovendien leert de Bijbel dat de mens verantwoordelijk is voor alle ellende die voortkomt uit natuurgeweld. Het natuurlijke kwaad staat in verband met de zondeval van de mens. God had berouw dat Hij de mens had gemaakt. We lezen niet dat Hij de chaosmachten maar niet onder controle kon krijgen. Nee, de mens is de oorzaak van het verderf dat over de gehele schepping is gekomen (Gen. 6, 12).
Goede schepping
Van Veluw houdt eraan vast dat de mens de oorzaak van het kwaad is. Tegelijkertijd wil hij rechtdoen aan de wetenschap, die leert dat het dierenrijk al miljoenen jaren op de aarde bestond voordat de mens op het toneel verscheen. Vóór de zondeval gingen er al dieren dood en werd de aarde getroffen door indrukwekkende natuurverschijnselen.
De meest aannemelijke verklaring van het kwaad is volgens Van Veluw dat God de aarde met natuurgeweld heeft geschapen: vulkaanuitbarstingen, aardbevingen en tornado's. Zoals planten afsterven, zo gaan dieren in zijn goede schepping dood en verslinden roofdieren hun prooi. Maar dat is geen kwaad in de strikte zin van het woord. Want het mens-zijn is daarbij niet betrokken: de mens heeft nog niet gezondigd en wordt niet door natuurgeweld getroffen.
In deze volmaakt goede schepping krijgt de mens een plaats in de hof van Eden waar hij veilig is en niet wordt bedreigd. Het bijbelse woord 'scheppen' staat in verband met het woord 'scheiden'. Het paradijs is gescheiden van de rest van de schepping vol dreiging. Daar mag de mens wandelen met zijn God, terwijl buiten het paradijs aardplaten schuiven en vulkanen roken. Na de zondeval wordt de situatie anders. De mens zal buiten het paradijs moeten leven. En met hem komt het kwaad op het wereldtoneel. Dat uit zich niet alleen in het kwaad dat mensen elkaar aandoen, maar ook in de vorm van ziekten en natuurgeweld waarbij slachtoffers vallen. Dat is wat we dan 'natuurlijk kwaad' noemen. Maar we kunnen de term 'natuurlijk kwaad' maar beter niet gebruiken, want alle kwaad gaat terug op de mens die tegen God in opstand is gekomen.
Toch noemt Van Veluw de situatie buiten het paradijs niet allereerst een straf, maar vooral genade. Want die wereld geeft de mens na zijn val een nieuwe kans voor een leven in gehoorzaamheid aan God. Hij leeft daar bij wijze van spreken in een vallei waar zijn ziel gevormd kan worden.
Nieuwe kans
Volgens Van Veluw biedt de wereld de mens na de zondeval een nieuwe mogelijkheid. God voorzag dat de mens in zonde zou vallen en vanuit zijn vrije wil zijn eigen leven zou willen inrichten. Daarom heeft Hij bij voorbaat al buiten het paradijs een wereld gemaakt waarin de mens zou mogen proberen tot stand te brengen wat hem voor ogen stond met zijn keuze voor de verboden vrucht. Het is alsof God zegt: 'Nu mag je doen wat je graag wilt, namelijk op eigen benen staan en zelf verantwoordelijkheid dragen'. Zo is het gebeurd. De mens komt in een wereld waarin hij kan werken aan de vorming van zijn ziel. Hij moet dat leren in een wereld met dorens en distels, inspanning, pijn en strijd. Zal het hem lukken? Zal hij weer een leven kunnen opbouwen dat aan zijn doel beantwoordt? De geschiedenis maakt duidelijk dat de mens daarvan weinig terechtbrengt. Wat hij wel tot stand brengt is een aarde vol geweld (Gen. 6, 3). In de loop van de tijd zien we ook dat natuurgeweld onder mensen steeds meer slachtoffers maakt. Toch heeft God de mens niet aan zijn lot overgelaten maar verlossing beloofd en gegeven.
De conclusie van de studie van Van Veluw is dat God de mens heeft geschapen met een vrije wil. Zijn liefde verlangt wederliefde. Het lag voor de hand dat de mens dat zou tonen. Welke reden zou hij hebben om anders te kiezen dan voor zijn Schepper die volmaakt goed is? Maar hij heeft toch gedaan wat volstrekt onbegrijpelijk is. Daarom is er kwaad in de wereld. De oorzaak daarvan ligt enkel en alleen bij de mens, niet bij de Almachtige die volmaakt goed is. Het grootste raadsel is juist waarom de mens in een concreet geval kwaad doet.
Van Veluw heeft een studie geschreven die zeker niet alle vragen over het kwaad in de wereld wegneemt, maar wel veel stof tot nadenken geeft.
Feanwâlden
D. J. Steensma
Derde en laatste artikel naar aanleiding van dr. A. H. van Veluw, Waar komt het kwaad vandaan? Over God, schepping, evolutie en de oorsprong van het kwaad. Uitgeverij Groen te Heerenveen, 2010; 496 blz.; ISBN 978 90 5829 996 3; prijs € 29,95.