Wij zouden vooral met Kerst wel even weg willen dromen uit de rauwe werkelijkheid. De kerstkaarten met hun sneeuwrijke, idyllische plaatjes suggereren dat ook. Ze stralen ‘pais en vree’ uit en uit huizen schijnt door de vensters kaarswarm licht. Een glimp van een wel gedekte tafel is nog net te zien. Dit jaar dus niet. Het is crisis op tal van fronten. Ver weg, maar het raakt je ook dichtbij. Voor sommigen is het letterlijk een kale kerst, want er is te weinig. Of je wilt zelf een kale kerst. ‘Omdat ik aanvoel dat bij alle bekommernissen op aarde, ik niet onbekommerd kan blijven. Soberheid past me om mens en milieu.’ Een kale kerst dus.
We hebben het kerstevangelie uitgesponnen als een ragfijne draad van eindeloze lengte. We kunnen kerstpreken houden en kerstverhalen voordragen, eindeloos. Kerstliederen zingen, waarin woord na woord en noot na noot aaneengeregen zijn, adembenemend. En het is alles zo terecht, want de komst van Christus op aarde is een Godswonder van ongekende omvang. Tegelijk is het goed om eens heel nuchter op te merken dat het kerstevangelie op zich genomen kort en bondig is. Per saldo een paar verzen in de bijbel. Je knippert met je ogen en ’t is over. Je bent even met je gedachten elders en de lezing van het kerstevangelie is je ontgaan. Ds. Toorman zei ooit over de Evangeliën, beschouwd als een biografie over het leven van Jezus, dat je je dan flink bekocht zou voelen. Voordat je het weet is Jezus’ geboorte passé en Zijn leven in enkele pennenstreken neergepend en het merendeel, nog voordat je over de helft bent, alles over Zijn sterven en opstanding. Nu is dat korte van het kerstevangelie niet zonder zin. Het korte begin duidt vooral op het einde. Niet per se het hoe van Jezus geboorte wordt in het licht gesteld, maar het waartoe: om Zijn volk te redden van hun zonden, om Zijn leven te geven voor velen. Terecht dat sommigen dan ook gezegd hebben: ‘De kribbe is van hetzelfde hout gemaakt als het kruis.’ Of: ‘Over de kribbe valt al de schaduw van het kruis’. Kunstenaars weten dat vaak prachtig uit te beelden.
Kaal
Wij klagen over een kale kerst. Maar misschien is het wel eens goed te bedenken: een kale kerst is meer bijbels dan een kerst opgetuigd als een kerstboom. Zoals gezegd, we hebben kerst - inhoud en vorm - verfraaid en opgesmukt in preek, lied en rituelen. Modern gezegd: we hebben vroeger en nu nog het kerstevangelie in al zijn onderdelen gephotoshopt. Afbeeldingen van De aanbidding van de Drie Koningen spannen daarbij vaak de kroon. Als Koning en Kerkvorst ligt het Kindeke terneer, het hoofd omkranst door de aura van goddelijkheid en heiligheid. Sommige schilders hebben het aangedurfd om de geboorte van Jezus in al Zijn eenvoudigheid te laten staan. De stal een stal, de krib een krib, het kind een kind. Sommige dichters hebben er dichterlijk op geduid, zodat een kind kon zeggen: ‘Ik vind hem op mijn broertje lijken’. Me dunkt, we moeten terug naar die kaalheid van het kerstgebeuren in die nacht en naar de soberheid van het kerstevangelie. Waarom? Omdat beiden juist willen onderstrepen: Jezus werd werkelijk mens - onzer één. En: Jezus kwam werkelijk onze werkelijkheid in. We verfoeien mogelijk het liedje van ‘Er is een kindeke geboren op aard’ en dan dat gerijmel met ‘hooi’ en ‘strooi’ en: ‘Hoe lijdt dit kindeke hier in de kou’. Maar die liedjes bezingen de waarheid van het kerstgebeuren. Anders gezegd: Theologisch zitten ze heel dichtbij wat Jezus’ komst nu werkelijk was en betekent. Toen die oude liedjes geschreven en gezongen werden, was er kou- en kinderlijden, was het armoe troef, was er de kaalheid van het bestaan. Ook met kerst. Welnu, het kerstevangelie paste er toen precies in: Jezus komt jouw kou en kaalheid in.
Crisis
Kerst in crisistijd. Uiteraard is dat betrekkelijk en zou ik ook zomaar het omgekeerde kunnen stellen. Toch wordt deze tijd als crisistijd ervaren: voor de wereld, vooral voor de arme continenten; voor bedrijven en vooral voor hen die hun baan verliezen; voor hen die aangewezen zijn op ondersteuning. Er wordt gekort. Je pensioen verdampt en met je AOW-tje moet je het doen. Dat alles en nog meer maakt somber en sober. Sober omdat het moet en sober omdat je dat wilt. Uit solidariteit. Om te helpen en te delen van toch jouw overvloed. Om present te zijn, zoals Jezus present was. Nabij de arme, de naakte, de verachte. Een crisis kantelt de tijden en de gedachten. Dat past bij kerst. De komst van Christus op aarde dwingt tot het kantelen van de tijden, de gedachten, ja van heel het leven. Het moet anders, zoveel is ons door alle crises wel duidelijk. Het moet anders, zo zegt het Evangelie van Jezus’ komst al eeuwen: ‘De tijd is vervuld en het koninkrijk van God is nabijgekomen. Bekeert u en gelooft het evangelie’. Mc 1:15. Een woord gesproken tot armen en tot rijken, tot religieuzen en a-religieuzen. Kennelijk zit niemand aan de goede kant. Vallen we allemaal onder het oordeel van God. Dat moet ons allen werkelijk in de crisis brengen. Prof. Schilder schrijft ergens: ‘Het oordeel van God gaat over het ondernemen van het waagstuk van de zonde.’ In die crisis helpt geen miljardensteun en ook niet een groter handelsoverschot of een toenemend consumentenvertrouwen. In die crisis helpt alleen Christus. Zijn komen in ons kale bestaan als Herder en Heer. Zijn komen tot in het diepste van ons bestaan - onze verlorenheid en schuld -om het als Redder over te nemen tot op het kruis. In de crisis is tot landen en volken en tot u en mij niet de oproep: ‘Doe het beter!’ maar: ‘Bekeer u!’ Bekering is alles uit handen laten vallen. Het is in geloof uitgaan naar Jezus om vergeving te ontvangen van zonden, kwijtschelding van alle schuld. Een kale kerst kan alleen dan toch een rijke kerst worden.
Zie, ik breng voor mijn behoud,
U geen wierook, mirre of goud,
Ledig kom ik, arm en naakt,
Tot den God, die zalig maakt,
Die de zielen kleedt en voedt,
Die ze troost en leven doet.
Gezang 174:4
Assen
Stoffer Otten