Dit is het tweede artikel in een reeks van drie over de inhoud van de Bijbel, de inhoud van het christelijk geloof, de relatie tussen die twee en de verhouding tussen God en ons mensen. Het eerste artikel ging over twee zogenaamde modellen: het lineaire catechismus model en het geloofsmodel van de gelijkzijdige driehoek. Zoals beloofd gaan we in dit artikel op zoek naar wat er in de Bijbel staat. Met daarbij de vraag: wat en hoe leest u?
Bovenstaande vraag ‘wat en hoe leest u?’ vóóronderstelt dat er verschillende manieren van Bijbellezen zijn. Het is goed om eerst bij die vraag stil te staan. Is dat zo? Zijn er verschillende manieren waarop je de Bijbel kunt lezen? Is de Bijbel voor meerdere manieren van uitleg vatbaar? Het antwoord is wat mij betreft ‘ja’ en ‘nee’.
Om met dat laatste te beginnen. In de gereformeerde kerken en in de gereformeerde theologische wetenschap wordt vaak gezegd dat de Bijbel zichzelf verklaart. En ook dat de Bijbel van kaft tot kaft waar is en door God (de Heilige Geest) is geïnspireerd en dat we er niets aan af willen doen of aan toe willen voegen. Prachtige zinnen, die veel waardevols in zich hebben en in die zin het waard zijn om als uitgangspunt overeind te houden.
Toch denk ik dat dit soort uitgangspunten ook een negatieve kant hebben. En dan kom ik bij het ‘ja’. Ze kunnen namelijk leiden tot de overtuiging dat Bijbelgedeelten maar op één manier uit te leggen zijn. De Bijbel verklaart zichzelf immers? En kan niet met zichzelf in tegenspraak zijn.
Het is goed om op dit punt even stil te staan. Te bedenken dat het God is die in de Bijbel tot ons mensen spreekt. En dat het voor ons wel eens een zoektocht is om te begrijpen wat God bedoelt. Dat ligt niet aan God, dat ligt aan ons mensen…
Voorbeelden
Wie de Bijbel leest, kan tot de ontdekking komen dat de Bijbel zichzelf soms wel lijkt tegen te spreken. Neem Psalm 8 en 103 en lees hoe er over de mens wordt gezongen.
Psalm 8:6,7, U hebt hem (de mens, WO) bijna een god gemaakt, hem gekroond met glans en glorie, hem toevertrouwd het werk van uw handen en alles aan zijn voeten gelegd…
Psalm 103:15,16, De mens – zijn dagen zijn als het gras, hij is als een bloem die bloeit op het veld en verdwijnt zodat de wind hem verzengt: de plek waar hij stond, kent hem niet meer.
Of neem Johannes 8:11 waar Jezus tegen de overspelige vrouw zegt, nadat de Farizeeën en schriftgeleerden waren weggegaan, ‘Ik veroordeel u ook niet’, zei Jezus, ‘ga naar huis, en zondig vanaf nu niet meer.’ Lijken die twee uitspraken van Jezus op het eerste oog niet met elkaar in tegenspraak?
Zonde(loos)
Ook over de onderwerpen ellende, verlossing en dankbaarheid lezen christenen de Bijbel verschillend. Een aantal maanden geleden werd dat weer duidelijk door paginagrote advertenties in het Nederlands Dagblad, geschreven door Jaap van Zuijlekom. Hij citeerde een veelvoud aan Bijbelteksten waaruit volgens hem blijkt dat christenen nu al door wedergeboorte volmaakt zijn. Bijvoorbeeld: Hebreeën 10:14, door deze ene offergave heeft Hij hen die zich door Hem laten heiligen tot volmaaktheid gebracht. Dat is volgens Van Zuijlekom voltooide tijd en dus een werkelijkheid hier en nu. Hij schrijft: ‘ik mag geloven dat ik in het hier en nu verlost ben van het zondigen als ik mij laat heiligen’ (Hebreeën 9:14 en 1 Joh. 3:5). Ook het bovenschrift in de Nieuwe Bijbelvertaling boven Romeinen 6 lijkt voor zichzelf te spreken. Daar staat ‘Met Christus gestorven, dood voor de zonde’.
Tegelijkertijd kan een ander Bijbelteksten citeren waaruit blijkt dat we juist wel zondige mensen zijn. Bijvoorbeeld Romeinen 5:19, zoals door de ongehoorzaamheid van één mens alle mensen zondaars werden…. Of Psalm 51:7, Ik was schuldig toen ik werd geboren, al zondig toen mijn moeder mij ontving.
Het is niet moeilijk om voor beide aspecten nog meer teksten te citeren. Maar dat voegt niets toe, het gaat me nu om de schijnbare tegenstelling.
Romeinen
In de discussie over zonde, rechtvaardiging en heiliging gaat het vaak over een aantal hoofdstukken uit de brief van Paulus aan de Romeinen, met name hoofdstuk 6,7 en 8. Het zijn hoofdstukken die diep op deze materie ingaan. Met name Romeinen 8 is een prachtig hoofdstuk dat gaat over ‘leven door de Geest’. Paulus schrijft daarover als iets dat hier en nu (al) werkelijkheid is. En tegelijk schrijft hij in Romeinen 7:21-25, Ik ontdek in mij de wetmatigheid dat het kwade zich aan mij opdringt ook al wil ik het goede doen. Innerlijk stem ik vol vreugde in met de wet van God, maar in alles wat ik doe, zie ik die andere wet. Hij voert strijd tegen de wet waarmee ik met mijn verstand instem en maakt mij een gevangene van de wet van de zonde, die in mij leeft. Wie zal mij, ongelukkig mens, redden uit dit bestaan dat wordt beheerst voor de dood? God zij gedankt, door Jezus Christus, onze Heer. Met mijn verstand onderwerp ik mij aan de wet van God, maar door mijn natuur onderwerp in mij aan de wet van de zonde.
Persoonlijk is dit stukje voor mij de kerntekst in de discussie over zonde, rechtvaardiging en heiliging. Paulus laat het hier als het ware gewoon naast elkaar staan. Mijn zondige natuur, de verlossing door Jezus Christus, mijn verlangen om het goede te doen, en ga zo maar door. Hij zet het niet in de tijd achter elkaar, eerst dit en dan dat. Zoals in het eerste artikel bij het lineaire catechismus geloof wordt gedaan. Paulus laat het naast elkaar staan. Hij komt tot het inzicht dat die wetmatigheid – zoals hij het noemt – zich in zijn leven voordoet. En ondanks dat, schrijft hij aan het einde van Romeinen 8 dat niets ons kan scheiden van de liefde van God, die Hij ons gegeven heeft in Christus Jezus, onze Heer. Geweldig!
Vraag
Toch blijft de vraag waarom christenen zo verschillend omgaan met dit onderwerp. Waarom willen sommigen ellende-verlossing-dankbaarheid zo strak achter elkaar zetten? En waarom komen anderen tot de conclusie dat wij hier en nu al geen zondige mensen meer zijn? Waarom zijn christenen op zoek naar een helder antwoord dat ze kunnen begrijpen?
Daarover gaat het in het volgende en laatste artikel.
Dronten
Wiggele Oosterhoff