Een aantal maanden geleden heeft er in dit blad een serie artikelen gestaan over de preek. Eigenlijk waren alle artikelen in deze serie interessant en informatief. Er ontbrak maar één ding aan en dat was dat geen van deze artikelen was geschreven door een hoorder; al deze artikelen waren geschreven door predikanten.
Het deed mij daarom sterk denken aan een slager die z’n eigen vlees keurt. Als het lapje dan niet goed valt, ligt het vast aan de klant die het vlees op een verkeerde manier bewaard of bereid heeft. ’t Vlees was in ieder geval goed, daar kan het nooit aan gelegen hebben.
In twee artikelen wil ik, om de serie een klein beetje tegenwicht te geven, de preek bezien vanuit de luisteraar. Daarbij zal ik, voor alle duidelijkheid, het onderwerp vaak wat zwart-wit belichten. De werkelijkheid is natuurlijk grijzer. En dat zal in de praktijk variëren van naar wit zwemend lichtgrijs tot tegen zwart aanleunend donkergrijs.
Uit informele gesprekken met gemeenteleden (zowel jong als oud) komt vaak een grote ontevredenheid met de preek naar voren. Enkele veel gehoorde bezwaren op een rij: ik voel me totaal niet aangesproken, de preek is saai met allemaal hoofdletters, ik kan er echt helemaal niks mee, hoe ik ook m’n best doe na vijf minuten haak ik af, ik kan me als ik thuis kom al niet meer herinneren waar de preek over gegaan is.
Natuurlijk is het legitiem om de oorzaak daarvan ook bij de luisteraars te zoeken. Ongetwijfeld zal er een flink aantal gemeenteleden vooraf onvoldoende gebeden hebben of zitten ze met te veel zorgen en stress waardoor ze zich niet goed open kunnen stellen voor Gods Woord.
Toch is het wel een beetje té makkelijk om eenzijdig daar het probleem neer te leggen. Daarom is het goed om ook naar de andere kant, die van de prediker, te kijken. Zijn daar ook zaken aan te wijzen die om verbetering vragen?
In dit eerste artikel sta ik vooral stil bij het ‘waarom’. Wat is eigenlijk de reden dat we in onze erediensten wekelijks twee preken meekrijgen?
In het tweede artikel wil ik proberen vanuit de luisteraar wat adviezen te formuleren richting de voorgangers. Deze adviezen zijn niet bedoeld als dwingende richtlijn of het eind van alle tegenspraak, maar vooral om daarover met elkaar in gesprek te gaan. De zaak is het tenslotte meer dan waard!
Waarom hebben we eigenlijk wekelijks twee preken?
In eerste instantie lijkt dit een rare vraag. Natuurlijk wordt er gepreekt. Als je naar de kerk zou gaan en er zou geen preek zijn, dan zouden we het maar een kale boel vinden. Zelfs veel ongelovigen zouden raar opkijken als ze een kerkdienst bezoeken en er wordt in de dienst geen preek gehouden. De preek zit diep in ons verwachtingspatroon bij het woord kerkdienst. Toch is het wel goed om onszelf deze vraag te stellen.
Oude Testament
Om te beginnen lezen we, in de wereld van het Oude Testament, niet al te veel over geformaliseerde samenkomsten in andere plaatsen dan Jeruzalem. We gaan er, al lezend, wel van uit dat in die tijd een centrale positie werd ingenomen door het lezen van de Thora, het zingen van psalmen en het offeren.
Ook bij viermomenten als huwelijk, besnijdenis, enz. kom je echter vrijwel nergens tegen dat er een preek gehouden werd. De Bijbelse opdracht om de kinderen steeds te blijven vertellen van Gods grote daden, werd in familieverband ingevuld. In een land van nomaden paste zo’n manier van overdracht natuurlijk als een handschoen.
Nieuwe Testament
Richting het Nieuwe Testament verschuift dat beeld gaandeweg naar synagogen waarin de joden op de sabbat samenkwamen. Een gebod daartoe komen we echter nog steeds niet tegen. Wel werd het algemeen gebruik in Israël om op de sabbat naar de synagoge te gaan waar een gedeelte uit de Tenach gelezen en uitgelegd werd. Daar was in principe iedereen toe bevoegd die bar-mitswa had gedaan (een beetje te vergelijken met wat bij ons ‘belijdenis van het geloof’ is). Dat het een goed gebruik was, lezen we in het Nieuwe Testament als we van Jezus lezen we dat Hij ‘uit gewoonte’ op de sabbat naar de synagoge ging en een gedeelte uit een van de boekrollen las en uitlegde.
In het Nieuwe Testament lezen we vooral in de brieven van Paulus dat hij de gemeenteleden oproept om de onderlinge samenkomsten te bezoeken. Over het doel van die samenkomsten wordt als grote gemene deler opgemerkt dat deze dienen om elkaar te leren, te vermanen en te bemoedigen. Het is overigens niet gezegd dat het bij die samenkomsten (alleen) om erediensten ging.
Reformatie
In de tijd van de Reformatie vond Calvijn dat te veel ouders hun kinderen onvoldoende onderwijs gaven in de leer van de Schriften. Om die reden werden in Genève op zondagmiddag leerdiensten belegd om een deel van de catechismus uit te leggen. De diensten waren in eerste instantie voor kinderen bedoeld. Zij zaten dan ook vooraan in de kerk en een van de ouderen moest een deel van de catechismus opzeggen. Daarna werd dat gedeelte op eenvoudige manier door de predikant uitgelegd.
Je zou kunnen zeggen dat Calvijn hierin op zoek was naar de meest ideale manier om in zijn tijd het gebod om je kinderen in de leer te onderwijzen vorm en inhoud te geven.
Doordat er steeds ook veel ouderen bij deze diensten aanwezig waren, werden de catechismusdiensten langzamerhand echter leerdiensten voor de hele gemeente. Geleidelijk werd daarnaast ook een aparte catechisatie voor jongeren ingevoerd en werd de ‘catechismusdienst’ tegelijkertijd steeds vaker een tweede ‘gewone’ dienst.
Conclusie
Deze snelle doorkijk brengt naar mijn idee al een heel stuk ontspanning als we zoeken naar goede kerkdiensten en goede preken. Er is nergens een gebod om preken in drie punten te houden, twee preken per zondag te houden, altijd een christocentrische spits aan het eind te hebben of om minimaal dertig minuten vol te maken.
Integendeel, de Bijbel geeft hierin nauwelijks concrete voorschriften en laat het aan de tijd, cultuur en aan de inspiratie van Gods Geest over om telkens opnieuw de meest ideale vorm te zoeken. En dat is datgene wat het meest tegemoet komt aan de eer van God, aan het elkaar als broeders en zusters van Christus leren, vermanen en bemoedigen in deze concrete tijd.
Vanuit die zoektocht naar de voor onze tijd ideale vorm van een preek, hoop ik in het volgende artikel enkele adviezen te formuleren.
Hoogeveen
Jan van Amerongen