Er woonde in ons dorp, toen ik jong was, een drietal Joden. Het waren een broer en twee zussen. Ze droegen echt joodse namen: Joseph (geb. 6 maart 1868), Elisabeth (Elisabeth Johanna, geb. 3 maart 1870) en Hanna (Johanna Sientje, geb. 8 november 1872) de Vries. Ze waren alle drie ongehuwd en in 1913 naar Werkendam gekomen. Ze gingen aan de Hoofdstraat wonen, vlak bij de oude Ned. Hervormde Kerk, waar zij een slagerij opzetten. Na 1930, mijn geboortejaar, waren zij de enige Joden in ons dorp. Ze raakten ogenschijnlijk los van hun joodse wortels. Op Sabbath bleef de winkel open en Hanna werd weleens in de Hervormde Kerk gezien. Ook bezocht ze de christelijke zangvereniging en zong de christelijke liederen mee.
Joseph was slager, maar dan koosjer. En omdat mijn vader ook slager was, was er veel wederzijds contact. Vooral de dames De Vries kwamen bij ons veel over de vloer en hielpen mijn moeder bij het huishouden. Tante Hanna en tante Liesbeth noemden wij ze. Tante Hanna leerde mij de vaat afdrogen. Ze zei: 'Je moet de messen niet met de scherpe snijkant naar je hand gericht afdrogen, maar met hun rugkant'. Zo leerde ik al vroeg van Joden!
Begin maart 1943 kregen Joseph, Liesbeth en Hanna bevel zich in Gorinchem bij de Duitse Ortskommandant te melden. Werkendammers boden hen onderduikadressen aan, maar daar zijn ze niet op in gegaan. 'Och', zeiden ze, 'we komen zo weer terug, want we hebben niets verkeerds gedaan. Dat weten jullie toch ook!' Ja, dat wisten we. Het waren schatten van mensen. De Duitse SS kwam hen ophalen. Ik zie ze nog vertrekken: Oom Joseph met een biezen mandje onder de arm (op één van de foto's van het kamp Sobibor is dit mandje te zien met erop geschilderd 'De Vries'), de tantes met een tasje in de hand, meer niet. Ik.....ik heb ze nooit meer terug gezien. Ze zijn via Westerbork naar Sobibor vervoerd en stierven in voorjaar 1943 in de gaskamers daar.
In mei 2010 zijn er drie Stolpersteine (Struikelstenen) in het trottoir vóór hun huis ingemetseld, met hun namen, geboorte- en overlijdensdata er in. De commissie, die dat organiseerde, vroeg mij bij dit gebeuren iets over deze drie Joden te vertellen. Heel wat mensen stonden op de Hoofdstraat om dit mee te maken. Ook de leerlingen van de twee laatste leerjaren van de Hervormde en Gereformeerde scholen waren aanwezig en ik heb vooral voor hen verteld over mijn ontmoetingen met deze joodse dorpsgenoten. 'De Struikelstenen in de straat moeten ons steeds aan hen herinneren en wij moeten hen nooit vergeten!'
T. Brienen, Hoogeveen