Rabbi Hillel had een nieuwe rechtspraktijk geïntroduceerd, zo stond in het vorige artikel. Maar aan die nieuwe praktijk kleefde een nadeel: mannen grepen deze nieuwe juridische mogelijkheid aan om het huwelijk waarin zij niet (meer) gelukkig waren, vlot en zonder gedoe te beëindigen.
Jezus wijst er dan op dat de uitleg die Hillel van de mozaïsche scheidingswet heeft gegeven, niet juist is. Mozes sprak niet over 'allerlei redenen'. Hij sprak over enkele strikt omschreven situaties die konden leiden tot een scheiding. Een van die situaties was 'iets onbehoorlijks' (Deut.24,1). Mozes gebruikt hier – in het Hebreeuws, de taal waarin het Oude Testament is geschreven – twee woorden: erwah en dabar. Volgens Hillel wijst Mozes daarmee op twee zaken: op ontucht (erwah) en op 'iets', of 'een of andere zaak' (dabar). Dat was de uitleg die velen in de tijd van Jezus welgevallig in de oren klonk. Je zou dus je vrouw om welke reden dan ook mogen wegsturen.
Iets onbehoorlijks
Maar Jezus zegt: zo heeft Mozes dat niet bedoeld. Hij sprak niet over twee zaken, maar over één zaak, namelijk ontucht, een zaak die grote schande met zich mee brengt (Mat.5,32). Dat was ook de uitleg die rabbi Sjammai gaf, en die altijd had gegolden.
Je mag je vrouw niet wegsturen omdat je om een of andere reden ontevreden over haar bent. Dat is toch geen trouw? Je zou wel aan scheiding kunnen denken als er een ernstige schending van het huwelijksverbond aan de orde zou zijn, maar ook dan moet je eerst de weg gaan van vergeving en herstel van de geschonden huwelijksverhouding.
Mozes – zo zei Jezus – sprak in Deuteronomium alleen maar over ontucht, en niet over 'allerlei redenen'. Hij noemde op een andere plaats ook andere zwaarwichtige andere zaken (Ex.21,10-11), zoals materiële en immateriële verwaarlozing van de huwelijksbelofte. Maar in Deuteronomium gaat het alleen maar om een zwaarwichtige zaak. En daarop wijst de Here Jezus zijn tegenstanders in zijn derde antithese.
'Met haar'
Jezus zet zijn kritiek op zijn tijdgenoten scherp aan: wie zijn vrouw wegstuurt om welke reden dan ook, maakt zich schuldig aan echtbreuk: u denkt misschien dat u zich aan de wet houdt omdat u een scheidingsakte opstelt, maar ondertussen bent u wel degelijk schuldig. Maar Ik zeg u: Ieder die zijn vrouw lichtvaardig wegstuurt, maakt zich schuldig aan wetsovertreding (Mat.5,32).
Jezus gebruikt in dat verband een typische uitdrukking. Hij zegt dan dat de man die zijn vrouw wegstuurt 'maakt dat er echtbreuk met haar gepleegd wordt' (Mat.5,32). Dus: als je je vrouw wegstuurt, verbreek je je eigen huwelijk. Je hebt haar wel een scheidingsakte meegegeven, en gezegd dat ze vrij was voor een nieuw huwelijk, maar ondertussen was dat natuurlijk niet zo. Je wilde zelf graag je handen vrij hebben voor iets nieuws, en je misbruikte de wet daarvoor. 'Maar zó zijn we niet getrouwd!'
Een vrouw die was weggestuurd, was aan haar lot overgelaten. Wat moest ze doen? Sociale voorzieningen waren er niet. De enige optie was: zich verbinden aan een nieuwe man. Ze had geen andere keus. Als we dan even de onterechte scheidingsakte buiten beschouwing laten: het oude huwelijk zou door echtbreuk worden beëindigd. Maar de schuld lag dan niet bij haar, maar bij haar eerste man die haar onterecht had weggestuurd. Dan wordt er 'met haar' echtbreuk gepleegd (Mat.5,32). Haar eerste man gebruikt dus zijn eigen (!) vrouw om zijn eigen huwelijk te breken.
Formeel gezien was alles in orde en kon het tweede huwelijk geen breuk van het eerste betekenen. Want dat was geëindigd: er was een scheidingsakte opgemaakt en overhandigd. Maar Jezus zegt: en tóch is het echtbreuk. Hij gebruikt een sterke manier van spreken om mensen wakker te schudden.
Ondermijning
Daarna gaat Jezus verder en geeft aan dat ieder die een weggezondene trouwt, echtbreuk pleegt (Mat.5,32b). Hij spreekt hier over een vrouw die door haar man is weggezonden, terwijl hij daarvoor geen gegronde reden had. Toch heeft hij haar weggestuurd, met een scheidingsakte.
Formeel-wettelijk gezien was de scheiding in orde, maar ondertussen ging heel de procedure in tegen de oorspronkelijke bedoeling van de wet. Maar goed, de vrouw wás weggestuurd. Wat kon zij anders dan hertrouwen? Maar Jezus zegt: Wie met haar trouwt, houdt een praktijk in stand. Zó liggen de zaken. Formeel gezien is er geen echtbreuk aan de orde, want de vrouw heeft een scheidingsakte. Maar het klopt niet wat er gebeurt. Het deugt van geen kanten. En heel de samenleving houdt die praktijk in stand die afbreuk doet aan de huwelijkstrouw.
Nee, Jezus geeft hiermee geen rechtsregel alsof een vrouw die onterecht door haar man is weggestuurd altijd alleen zou moeten blijven. Wel profeteert hij in heel scherpe bewoordingen tegen ondermijning van de huwelijkstrouw, en tegen een hypocriete cultuur. Ja, de mannen houden zich aan de regels, maar ondertussen zoeken ze hun eigenbelang.
(de volgende week het laatste deel over de derde antithese)
D.J. Steensma, Feanwâlden