De Bijbel noemt ieder die gelooft 'heilig': apart gezet, en toegewijd aan God. In de geschiedenis van de kerk komen wij heiligen tegen die op een bijzondere manier toegewijd hebben geleefd. Af en toe zullen wij een van hen in de schijnwerper zetten. Want zij mogen niet vergeten worden. Hun voorbeeld wil bemoedigen en inspireren.
Als het aan Geert Grote (1340-1384) had gelegen was de Domtoren in Utrecht er niet gekomen. Een tekst waarin hij protest aantekende tegen de bouw is ons overgeleverd.
Zo’n toren zou de ijdelheid strelen en er staan om vooral bewondering bij bezoekers los te maken. Hij heeft het niet geschreven in zijn jonge jaren. Toen keek hij positief tegen weelde en rijkdom aan. Het leven van deze middeleeuwer – een rijke jongeling – onderging een geleidelijke en diepgaande wending. Hij zou een hervormer en vernieuwer van geloof en kerk worden!
We verplaatsen ons naar Deventer. Daar in één van de Hanzesteden wordt hij geboren. Toen hij acht jaar oud was werd zijn vader burgemeester van Deventer. Twee jaar later sterven zijn vader en moeder aan de ‘zwarte dood’, de pest. Geert kent als kind en ook als wees (opgroeiend bij zijn oom) geen armoede. Op latere leeftijd (15 jaar) studeert hij in Parijs en in diverse andere Europese steden. Het accent van zijn studie ligt op het burgerlijk recht. Daarnaast houdt hij zich bezig met kerkelijk recht en theologie. Kerkelijke en betaalde baantjes vallen hem daarna ten deel.
Wending in 1372
43 jaar oud zal Geert Grote worden. Als hij 32 jaar oud is dreigt hij een ernstige ziekte niet te overleven. Hij geneest en besluit zijn leven anders te gaan leiden. Hij kiest voor armoede in plaats van rijkdom. Geleidelijk geeft hij zijn rijkdom weg. Ook zijn woning - die hij ter beschikking stelt aan een aantal vrome vrouwen. Hier zien we al de eerste trekken van de gemeenschappen die in de komende jaren zullen ontstaan. Hij vertrekt richting Arnhem waar hij zich van 1375 tot 1377 als betalend gast ophoudt in een kartuizerklooster. Hier doet hij kluizenaarservaring op. Studeren doet hij nog steeds maar het gaat hem nu minder om kennis dan om het verkrijgen van geestelijk inzicht. De evangeliën zijn een zeer belangrijke voedingsbron. Maar ook put hij uit de brieven van Paulus en uit geschriften van mystieke gelovigen. Eén van die mystici is de dominicaan Heinrich Seuse van wie hij een Latijns boekje met dagelijkse gebeden vertaalt en bewerkt in de volkstaal. Met behulp van dit gebedenboekje kon ook het volk (de leken) geestelijk groeien zonder in een klooster te verblijven.
Preken
Vanaf 1377 verschuift het accent van honkvast kluizenaar naar reizend prediker. En hij neemt geen blad voor de mond. Met het ideaal van de armoede als richtsnoer stelt hij in niet mis te verstane woorden de misstanden in de kerk van zijn dagen aan de orde: het celibaat (niet trouwen van een geestelijke) was voor nogal wat ambtsdragers geworden tot concubinaat (samenwonend met een vrouw), en persoonlijke rijkdom was voor veel kloosterlingen en andere geestelijken niet ongewoon. Zo sprekend trekt hij te voet het land door. Geert Grote spreekt zijn woorden uit in de overtuiging dat het einde van de tijden dichtbij is. Zijn boeteprediking roept de nodige weerstand op. Vooral natuurlijk bij hen die macht en geld in handen hebben. En het is niet verbazingwekkend dat het de diaken Geert Grote in 1383 verboden wordt om nog langer te preken. Hij onderhoudt echter veel persoonlijke contacten en langs die weg bereikt hij veel mensen met zijn boodschap en levenswijze. Hij trekt zich terug in een klooster om tot rust te komen en gaat daar Latijnse werken in volkstaal omzetten.
Religieuze beweging
Geert Grote: een man van studie, van kluizenaarsgedrag. Ja, maar ook een man die gericht is op gemeenschap. Al predikend heeft hij mensen geraakt. Zijn levensstijl geldt als een voorbeeld. Hij blijkt niet de enige te zijn die worstelt met de richting van de kerk. Het gaat toch om een leven met God, om het willen doen van Gods wil? Geert Grote krijgt volgelingen. Er ontstaan vanuit Deventer tot in Duitsland toe gemeenschappen: broederschappen en zusterschappen van het ‘gemene’ leven. Het zijn leken en geen kloosterlingen. Het leven met God en anderen klom als het ware over de kloostermuren heen naar buiten. We zien in deze Moderne Devotie al de eerste trekken van de Reformatie in de zestiende eeuw! Vier jaar voordat Geert stierf – net als zijn ouders aan de pest - werd Thomas geboren. Thomas a Kempis. Hij ontvangt zijn opleiding in de sfeer van deze gemeenschappen en zal later het wereldberoemde boek (Over de navolging van Christus schrijven De imitatione Christi(): een diepe verbondenheid met Christus met daarin praktische aanwijzingen om Christus te volgen.
N. Vennik, Zwolle