Veel dove mensen ervaren een grote mate van eenzaamheid. Tegelijk zijn er in onze tijd veel mogelijkheden om die eenzaamheid te verlichten en te doorbreken. In dit artikel deel ik met u graag aan aantal ervaringen vanuit de boeiende en dankbare rol die ik mag vervullen als dovenpastor.
Het vorige artikel noemde een aantal soorten doofheid. Nu iets over kerkdiensten voor doven.
Op een heel aantal plaatsen komen dove broeders en zusters samen in wat heet ‘dovendiensten’. Dit gebeurt veelal op de zaterdagmiddag, maar ook op zondag. Meestal staan deze diensten onder leiding van een voorganger die gebarentaalvaardig is. Dat kunnen dovenpastores zijn, maar ook andere predikanten alsmede gemeenteleden die hiervoor benoemd zijn door hun kerkverband.
Daarnaast zijn er wat wij noemen gecombineerde diensten. Samen met een horende kerk wordt een kerkdienst georganiseerd, meestal in een kerk waar ook één of meer dove leden zijn. Soms gaat een (eigen) predikant voor en is er een tolk gebarentaal die alles vertaalt voor de aanwezige dove broeders en zusters. Soms gaat een dovenpastor voor die de hele dienst ondersteunt met gebaren. Soms gaat iemand voor die gebarentaalvaardig is en preekbevoegdheid heeft. Overigens kan iedere dove ook zelf voor iedere dienst in de eigen kerk een tolk gebarentaal aanvragen. Er is een landelijke regeling voor tolk-uren, zodat dove mensen daar zelf niet voor hoeven te betalen. Ook voor de kerk brengt een tolk geen kosten met zich mee.
Visueel
Doven denken visueel. Gebarentaal is dan ook een visuele taal. Wie gebarentaal gebruikt, denkt dus in beelden/plaatjes. Vroeger werd er mede daarom negatief aangekeken tegen gebarentaal. Maar dat is onterecht gebleken. Gebarentaal is volstrekt gelijkwaardig aan een talige taal. Maar is het een andere manier van communiceren. Daarom is het tijdens een kerkdienst belangrijk dat er een powerpoint gebruikt wordt, ook tijdens de preek. Zo’n powerpoint kan op een uitstekende manier de boodschap ondersteunen. Mits de presentatie ook inderdaad ondersteunend wordt ingezet. Ook is belangrijk dat psalmen, liederen, Schriftlezing, wetslezing, geloofsbelijdenis, enzovoort in hun geheel in de powerpoint zijn opgenomen. Iemand moet dan tevens met de muisaanwijzer aanwijzen waar de gemeente precies is. Op die manier kunnen dove broeders en zusters de dienst zo goed mogelijk meemaken.
Een eigen predikant die niet de gebarentaal kent, kan prima samenwerken met een tolk gebarentaal. Stimuleer uw dove gemeenteleden dan ook om zo vaak als mogelijk een tolk te regelen voor de kerkdiensten. Tegelijk is er een aantal dingen waar u op kunt letten. Gebruik bijvoorbeeld niet te lange zinnen en zeker geen hoofdzinnen met bijzinnen. Voor dove mensen is het gewone Nederlands meestal hun tweede taal. En oudere doven (die vroeger zonder gebarentaal zijn opgegroeid), hebben vergeleken met horende mensen een minder hoog taalniveau kunnen ontwikkelen. Gebruik daarom zoveel mogelijk concrete taal. Of leg dingen uit in gewone woorden. Verder is het gebruik van spreekwoorden of uitdrukkingen met een dubbele bodem af te raden. Dove mensen denken meestal concreet. Spreekwoorden en speciale uitdrukkingen zijn voor hen daarom meestal verwarrend. Voor een tolk is het prettig als die van tevoren de liturgie en preek kan ontvangen. De tolk kan zich dan goed voorbereiden.
Bijbelvertaling
Omdat veel doven een minder hoog taalniveau hebben ontwikkeld en omdat ze visueel denken, zijn de meeste Bijbelvertalingen te moeilijk voor dove mensen. En als ze de Bijbel al lezen, vraagt dat altijd een veel grotere inspanning dan bij horende mensen. Ik ontmoet veel doven die geen Bijbel lezen of die een kinderbijbel gebruiken. En als ze de Bijbel wél lezen, is het serieus de vraag wat ze ervan begrijpen. Dat is bij horende mensen natuurlijk deels hetzelfde. Maar bij dove mensen speelt dit punt veel en veel sterker. Sinds enkele jaren is er de Bijbel in Gewone Taal. Van die vertaling kun je van alles vinden. Maar veel doven die ik ontmoet zeggen: “Gelukkig, eindelijk een Bijbel die ik begrijp!” Binnen het dovenpastoraat gebruiken we deze vertaling dan ook zoveel als mogelijk is. In ieder geval is het goed dat u zich realiseert dat een doof gemeentelid Bijbellezen over het algemeen heel anders ervaart dan u als horend gemeentelid.
Pastoraat
Het Interkerkelijk Dovenpastoraat is een samenwerkingsverband van vier kerken: de PKN, CGK, NGK en GKV. Zij hebben de zes leden van het team dovenpastores benoemd. Dat team bestaat uit: Elselie de Jong (kerkelijk werker), Sylvia van Delden (projectmedewerker) en de dovenpastores Frans van Dijke, Jan Kieviet, Kees Smits en ondergetekende. Ieder van de dovenpastores heeft een eigen deel van Nederland onder zijn hoede. In dat gebied leiden we kerkdiensten in alle genoemde kerken, brengen we pastoraat aan de dove broeders en zusters uit alle genoemde kerken en organiseren wij bijvoorbeeld Bijbelkringen. Het werk van het IDP is bedoeld als een hulpdienst voor de kerken om hen te ondersteunen bij het samen gemeente-zijn van dove en horende gemeenteleden.
(Volgende week meer over het dovenpastoraat.)
M. Visser, Nunspeet
Drs. Martin Visser werkt sinds 2015 als dovenpastor voor het Interkerkelijk Dovenpastoraat. Daarvoor was hij gemeentepredikant in Klundert, Siegerswoude-De Wilp en Nunspeet.
Deze artikelen zijn – met toestemming – overgenomen uit Ambtelijk Contact. Studieblad ten dienste van ouderlingen en diakenen van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland , jrg. 57 (2018), nr. 6.