Ik had een tweede artikel toegezegd over de Duitse theoloog Friedrich-Wilhelm Marquardt (1928-2002). En dan over zijn visie op de Here Jezus. Marquardt beschouwt de relatie tot Israël als een verhouding die de vier kenmerken van de kerk (één, heilig, algemeen, apostolisch) volledig dienen te doortrekken.
We moeten niet alleen op bezoek maar echt in de leer gaan bij Israël. En wie Jezus wil volgen, moet zich door Hem laten toespreken vanuit zijn oudtestamentische en joodse kleur.
Jezus moet niet bereikbaar en begrijpelijk worden gemaakt door algemene woorden over het leven van Jezus. De jood Jezus is volgens Marquardt in de kerkelijke traditie gemaakt tot een algemeen menselijk leven. Zijn mens-zijn wordt geplaatst boven zijn jood-zijn. Voor Marquardt geldt: wie het mens-zijn van Jezus wil leren kennen, moet hem daarom willen leren kennen in zijn jood-zijn. Daarmee is Jezus niet makkelijker te begrijpen. 'Het zou kunnen zijn, dat de "de jood Jezus" nog veel meer aanstoot blijkt te geven en daarom moeilijker te begrijpen valt dan het […] god-menselijke Christuswezen van de kerkelijke traditie…'
Hebreeuwse Bijbel
Marquardt ziet een nauwe innerlijke band tussen wat hij noemt de Hebreeuwse Bijbel (het Oude Testament) en de Jezus-geschriften (het Nieuwe Testament). Dat heeft al direct te maken met de taal die gebruikt wordt. Kijk je naar de Duitse taal (voor het Nederlands geldt hetzelfde) dan merk je dat veel zinnen worden gevormd met ‘is’ en ‘zijn’. Dat leidt al snel tot iets gebiedends, vastleggend, bijna onpersoonlijks. Neem bijvoorbeeld de zin: ‘Het is een goede dag.’ Dat klinkt als een algemene vaststelling. Maar stel dat we het hulpwerkwoord ‘zijn’ eruit halen dan lezen we: ‘De dag goed.’ Dan ontstaat er meer ruimte: je kunt de dag goed ‘vinden’ en je kunt er ook in horen dat de dag goed moet ‘zijn’. De taal ‘heerst’ hier minder. Hetzelfde ziet hij in de volgorde van onderwerp en werkwoord. Wij zeggen: ‘En God zag.’ In het Hebreeuws staat er: ‘En zag God.’ Het werkwoord is ‘de vorst van de zin’, gaat voorop. Er is geen ‘God’ op zich. Marquardt: Het zijn van God ‘is’ een zijn in de daad. God ‘op zich’, zonder dat we Hem iets zien doen, kent de Bijbel niet. God doet, God handelt. Dat zien we in het Oude en Nieuwe Testament. Denk aan het telkens terugkerende ‘en het geschiedde’ dat we zowel in het Oude als Nieuwe Testament aantreffen.
Persoon en werk
Wie Jezus wil verstaan, moet zich dan ook richten op wat Hij doet en op zijn woorden. Ga niet eerst over het ‘onderwerp’ Jezus praten en daarna over zijn woorden en daden. In zijn woorden en daden ontdekken we Hem. Niet door – wat in de leer van de kerk gebeurt – een knip te maken en te spreken over ‘de persoon van Christus’ en ‘het werk van Christus’. Dan ga je enerzijds Bijbelteksten aandragen die spreken over zijn ‘persoon’ en anderzijds die gaan over zijn ‘werk’. Dan gaat een methode ‘heersen’ over de teksten en verlies je Jezus uit het oog.
Geschiedenis ‘herhaalt’ zich
Jezus leven is een leven ‘in’ de Hebreeuwse bijbel. Een leven ‘uit’ de Schrift. De woorden van de Torah zijn niet zomaar woorden: ze vormen Jezus. En Jezus laat zich er door vormen. De geschiedenis van zijn volk is zijn geschiedenis. Wat voor ons westerlingen moeilijk te vatten is: de diepe samenhang tussen de GESCHIEDENIS VAN ISRAËL en HET LEVEN UIT DE TORAH. Marquardt: ‘De zin van het leven uit de tora is: het leven aan God binden en dat in samenhang met de weg van Israël door de eeuwen heen.’ Geschiedenis van Israël en leven uit de Torah zijn niet los verkrijgbaar. En dus ook niet bij Jezus. Beter kan ik zeggen: zeker niet bij Jezus. Bij het doen van de wil van zijn Vader klinkt Deuteronomium 5, 2: De HEER, onze God, heeft bij de Horeb een verbond met ons gesloten. Dat is de herinnering die opgehaald wordt. En dan vers 3: Niet met onze voorouders heeft hij dit verbond gesloten, maar met ons, zoals we hier nu levend en wel bij elkaar zijn. Bij ons hier – zo stelt Mozes – herhaalt zich het verbondsgebeuren. En zo horen we Marquardt: ‘Juist in deze zin leeft Jezus het joodse leven vóór hem, herhaalt hij het in zijn leven…’ Jezus is het hier en nu van de geschiedenis van Israël in het beslissende van zijn leven, sterven en opstanding. Een ware Israëliet. De Rechtvaardige bij uitstek. Bij Hem krijgt de Torah aan alle kanten handen en voeten zodat Hij zelfs het Woord wordt genoemd: vleesgeworden Woord! Doordrongen van Gods wil! ‘En in zijn leven leeft Hij Israëls leven te midden van de volkeren.’ Jezus voor de velen: de herhaling van al het leven in één leven. ‘De andere Adam, mens in plaats van alle mensen, is Jezus en wel omdat hij in zijn levensloop de geschiedenis van Israël in al haar hoogten en diepten nog een keer herhaald heeft.’ Nou begin ik het te ontdekken. Gekomen om de Torah te vervullen. Dat wil niets meer en minder zeggen dan: de Torah (door Mozes uit Gods hand ontvangen) tot in alle vezels van zijn bestaan ‘uitleven’ waarbij hij telkens – vol van de Geest - de aanwijzingen van de Vader precies goed verstaan heeft. Israëls geschiedenis is zijn geschiedenis. Van hem alleen staan de Jezus-geschriften vol met de opmerking: opdat vervuld zou worden. De geschiedenis van Israël vormde Hem en Hij vormde de geschiedenis van Israël. En… die van de volken.
Zwolle N. Vennik