Veel spreekwoorden en gezegden die wij in onze taal gebruiken, vinden hun oorsprong in de Bijbel. In deze rubriek proberen we van een aantal daarvan de herkomst te achterhalen.
Mosterd of wijn?
De uitdrukking ‘weten waar Abraham de mosterd haalt’ betekent dat je goed op de hoogte bent en weet hoe iets in elkaar zit. Het is volgens de meeste verklaarders een uitdrukking uit de Bijbel en verwijst naar Abraham die zijn zoon Izaäk moest offeren (Gen.22,6). Abraham nam daarom geen dier mee, maar verzamelde takken om een houtstapel (‘mutsaard’) mee te maken, waarop hij zijn zoon zou slachten. Vlak voordat hij zijn zoon wilde doden met een mes, riep een engel van God dat hij zijn zoon niet moest doden. ‘Mutsaard’ betekent takkenbos, houtstapel of brandstapel en is later verbasterd tot mosterd, aldus deze uitleggers.
Abrahams naam is uit de Bijbel afkomstig, dat lijdt geen twijfel. Maar dat van de mosterd is zeker niet bijbels. Er zijn heel wat dingen die Abraham niet weet op het moment dat hij zijn zoon moet offeren. En ja, hij weet alles over het brandhout.
De uitdrukking zou volgens andere uitleggers eerder afkomstig zijn uit andere talen, zoals bijvoorbeeld het Duits: ‘Wissen, wo Barthel den Most holt‘. Ook met betrekking tot deze Duitse uitdrukking wordt verschillend gedacht over de herkomst. Er wordt bijvoorbeeld gesproken over verbasteringen van Hebreeuwse woorden of Franse. Most is jonge wijn en de verklaringen spreken alle over ene Barthel(omeüs) die – afhankelijk van het dialect of de taal – weet waar most moet worden gehaald.
Een opmerkelijke verklaring is, als men ervan uitgaat dat het oorspronkelijk een Nederduits gezegde is, deze: Bartholomeüs is een Storch ofwel een ooievaar, die weet waar die Mäuse de muizen dus, worden gehaald. De betekenis is dubbelzinnig. Iemand weet waar de kinderen vandaan komen en is dus op de hoogte.
De andere verklaringen gaan meestal over vroegere wijnbouwers die weten waar de wijn goed is. Een grappige uitleg voert ons terug naar de oude kerk, die de bruidegom van de bruiloft in Kana Bartholomeüs of Barthel noemde. Hij wist waar de goede wijn vandaan kwam, die immers door Jezus uit water werd gemaakt.
En zo zijn we dan terug bij de Bijbel, zij het langs een vreemde omweg.
Mijn conclusie is dat de aartsvader Abraham er niets mee te maken heeft.
Nel Noppe, Leeuwarden