Arjan Boersma heeft een biografie geschreven over het leven en werk van professor Cornelis Graafland. Jarenlang heeft Graafland in Utrecht gedoceerd in de geschiedenis van het gereformeerd protestantisme en heeft op die manier bijgedragen aan de theologische vorming van een generatie predikanten binnen de Nederlands Hervormde Kerk (NHK).
Jeugd en gezin
Allereerst maakt Boersma duidelijk uit welk nest Graafland komt, een christelijk gereformeerd nest. Vader Graafland was een rechtlijnig denker, jarenlang kerkenraadslid van de CGK in Gouda. Moeder Graafland was afkomstig uit een bevindelijk, piëtistisch gezin. Cornelis wordt in 1928 geboren in een arbeidersgezin. Het inkomen- zeker in de crisisjaren - was erg laag. Dit heeft er mede voor gezorgd dat hij ook op latere leeftijd als professor altijd bescheiden en eenvoudig is gebleven. De kritische geest heeft hij mede van zijn moeder geërfd.
Loopbaan
Kees gaat na de MULO aan de slag bij een accountantskantoor en lijkt voorbestemd om boekhouder te worden. Hij voelt zich echter geroepen om dominee te worden en gaat in 1947 'op' naar het admissie-examen in Apeldoorn. Daar wordt hij afgewezen. In 1948 wordt hij via het staatsexamen toegelaten tot de studie aan de universiteit van Utrecht. In 1953 wordt hij predikant in Ameide, later in Woerden, Veenendaal en Amsterdam.
In Woerden vindt Graafland tijd om aan een dissertatie te werken. Het onderwerp is 'de zekerheid van het geloof, een onderzoek naar de geloofsbeschouwing van enige vertegenwoordigers van Reformatie en Nadere Reformatie'. Zoals ook in zijn verdere wetenschappelijke werk zal blijken, neemt hij in zijn dissertatie Calvijn als uitgangspunt. Andere theologen worden vervolgens aan Calvijn geijkt. Graafland komt tot de conclusie dat bij Calvijn de zekerheid van het geloof bij het wezen van het geloof hoort. Bij de Nadere Reformatie gaat de zekerheid steeds meer tot het welwezen van het geloof behoren. Voor hem zelf is deze uitkomst aan de ene kant een bevrijding, de zekerheid ligt in Christus. Aan de andere kant is het ook een teleurstelling, de Nadere Reformatie leidde tot een zekere onzekerheid omdat mensen teruggeworpen werden op zichzelf en niet op Christus.
Hoogleraar
In 1972 wordt Graafland benoemd tot hoogleraar vanwege de Gereformeerde Bond in de Nederlands Hervormde Kerk en later ook universitair hoofddocent van de geschiedenis van het protestantisme. Dat Graafland namens de Gereformeerde Bond hoogleraar wordt is in die zin bijzonder omdat hij niet altijd exact de positie van de Gereformeerde Bond in de Hervormde kerk vertegenwoordigde. Hij bleef kritisch staan tegenover alle vormen van traditie, hij wilde steeds achter de traditie terug naar de bronnen en daar het gesprek over voeren. Die houding leverde hem niet alleen maar vrienden op, soms vond men Graafland een luis in de pels. Vandaar ook de titel van deze biografie 'Tegendraads gereformeerd'.
Een voorbeeld van de dissidente houding van Graafland is zichtbaar als er gediscussieerd wordt in de NHK over hoe men om moet gaan met de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika. Het meerendeel van de Gereformeerde Bond vindt dat men niet voor afschaffen van de apartheidspolitiek kan zijn omdat de beweging die apartheid wil afschaffen door marxistische idealen zou zijn gemotiveerd. Graafland gaat hier dwars tegen in. In een lezing stelt hij dat een regel in de kerkorde van de kerk in Zuid-Afrika dat 'zwarte mensen' niet aan de avondmaalstafel mogen zitten met 'blanke mensen' absoluut niet Bijbels en daarom niet gereformeerd is. Pas veel later zal men zijn woorden bijvallen.
Kernthemata
Graafland is in zijn leven als predikant en hoogleraar bezig geweest met verschillende grote onderwerpen als verkiezing en verbond. De publicaties 'van Calvijn tot Comrie' en 'van Calvijn tot Barth' zijn zeer bekend geworden. Studies over 'de kerk' en 'de ambten' zien het licht, evenals studies over 'de ambten en de Geest'.
Geest en leven
Het boek dat ongeveer tegelijk met de biografie verschijnt 'Geest en leven, preken en opstellen over de Heilige Geest', laat duidelijk zien waar Graafland voor stond. In de gereformeerde traditie zag hij een tekort als het gaat over de leer van de Heilige Geest. Het voortgaande werk van de Geest, de uitwaaiering over het hele leven komt eigenlijk niet of nauwlijks aan de orde in de gereformeerde traditie. Daarom heeft Graafland daar over gepubliceerd en die publicaties (preken en opstellen) zijn verzameld in 'Geest en leven'.
Die opstellen en preken zijn zeer de moeite waard om te lezen. Prachtige lijnen die getrokken worden, mooie inkijkjes in zijn persoonlijke omgang met de God van het verbond. De laatste preek over de verborgen omgang met God – naar aanleiding van Psalm 25- is een juweeltje. Graafland heeft deze preek opgeschreven, maar vanwege ziekte en daarna zijn overlijden nooit kunnen houden.
Evaluatie
Mooi dat op deze manier het leven en werk van Graafland voor een breed publiek toegankelijk gemaakt is. De bundel opstellen en preken ademen de geest van iemand die altijd heeft willen buigen voor God in Christus.
De biografie geeft een mooi beeld van de theoloog Graafland. De biografie maakt door zijn opzet (eerst chronologisch en later thematisch) wel erg veel gebruik van het stijlmiddel herhaling. Een grondige redactie had het boek sterker en bondiger gemaakt en had ook wat slordigheidjes kunnen vermijden.
Jurrian Oosterbroek, Dronten
Arjan Boersma, Tegendraads gereformeerd, biografie Prof. Dr. Cornelis Graafland, KokBoekencentrum: Utrecht 2021, 304 blz., € 24,99, ISBN 9789043534796
W. Dekker en H. Westerhout, Geest en leven, Cornelis Graafland, preken en opstellen over de Heilige Geest, KokBoekencentrum: Utrecht 2021, 192 blz., € 20,00, ISBN 9789043534581