Soms denken mensen dat continue sedatie een vorm van euthanasie is. Dat is echter een misvatting. Er zijn verschillen. Terminale sedatie is gericht op verlichting van lijden in de allerlaatste levensfase als de dood al voor de deur staat. Ze bedoelt geen levensbeëindiging. Bij euthanasie is dat wel het geval. Een ander verschil is dat bij euthanasie de dood direct intreedt.
Ook is er verschil in doodsoorzaak. Bij palliatieve sedatie sterft de patiënt een natuurlijke dood. Het sterven gebeurt vanwege zijn ziekte. Bij euthanasie sterft de patiënt een niet-natuurlijke dood. Hij overlijdt direct ten gevolge van een middel dat hem wordt toegediend.
Beleving
Daarnaast is er verschil in emotionele beleving. Misschien niet zozeer bij de familie. Want ook als palliatieve sedatie wordt toegepast, is het afscheid definitief. Dat kan heel emotioneel zijn. In elk geval is voor een arts euthanasie doorgaans emotioneel gezien zwaar. Bij sedatie is dat minder of helemaal niet het geval omdat dit een geordend medisch handelen is. Daar is niet de dreiging van het strafrecht.
Nog een verschil: voor euthanasie moest aparte wetgeving worden ontwikkeld. Dat is niet het geval bij palliatieve sedatie. Deze valt onder de normale wetgeving. En verder: bij euthanasie is het handelen onomkeerbaar. De patiënt overlijdt. Bij sedatie is dat niet het geval. Daar kan de arts als hij dat nodig acht, de patiënt uit zijn sluimertoestand doen ontwaken, al zal dit bij terminale sedatie zeer zelden gebeuren.
Wel moeten we altijd beducht zijn voor misbruik van de mogelijkheden die de medische zorg biedt. Palliatieve sedatie is mogelijk geworden door de vooruitgang van de medische wetenschap. Daarmee kan voor een patiënt veel onnodig lijden worden voorkomen. Maar ook dit middel van medische vooruitgang kan worden misbruikt.
Denk bijvoorbeeld aan ouderen die hun leven zelf willen beëindigen, terwijl zij zich niet in een stervensfase bevinden. Sommigen kiezen voor levensbeëindiging omdat zij het leven niet meer aankunnen, heel eenzaam zijn, en verschrikkelijk opzien tegen ouder-worden en al de ouderdomsklachten die daarbij horen. Een van de methoden van levensbeëindiging is het stoppen met eten en drinken. Wie dat van plan is, zal daarover overleggen met zijn arts. De arts zal dan begeleiding toezeggen. Maar in de loop van het traject, zal het voor degene die is gestopt met eten en drinken steeds moeilijker worden. Met zijn arts kan hij dan afspreken dat in die fase terminale sedatie wordt toegepast.
Uitweg
Op die manier wordt sedatie echter een alternatief voor euthanasie, een uitweg uit het leven. Het 'voordeel' daarvan voor de oudere en de arts is (zo wordt gezegd) dat een dergelijke manier van levensbeëindiging (en hulp daarbij) niet valt onder het strafrecht, zoals dat wel bij euthanasie en hulp bij zelfdoding het geval is. Sommigen vermoeden ook dat deze 'uitweg uit het leven' een traject gaat worden waarvan velen gebruik gaan maken, en dat daarmee de euthanasiepraktijk (waarbij de arts het dodelijke middel toedient) langzamerhand overgaat in deze methode: stoppen met eten en drinken waarbij de arts zorgt voor begeleiding, en in de laatste fase voor sedatie.
Onze samenleving kent ten aanzien van de dood een dubbele beweging. Aan de ene kant is er sprake van omarming van de dood: velen pleiten voor de mogelijkheid van een zelfgekozen dood. Aan de andere kant wordt het sterven weggeduwd. De strijd met de laatste vijand wordt niet meer tot het einde onder ogen gezien. Ook dat kan gebeuren: het bewustzijn van de patiënt wordt verlaagd. Hij wordt in slaap gebracht, om dat laatste stukje lijden niet mee te hoeven maken. Zeker, dat kan nodig zijn, als laatste middel tegen ondraaglijk lijden. Maar daar staat tegenover dat er dan geen gesprek meer mogelijk is. Het laatste woord is dan gesproken. Daarom is het altijd goed om te overwegen of het positieve effect van sedatie opweegt tegen het nadeel dat er vanaf dat moment geen contact meer mogelijk is.
Ingrijpend
Voor patiënten is kennis van de mogelijkheid van palliatieve sedatie doorgaans geruststellend. Het kan angst voor de komende terminale fase verminderen. Zij weten dat ondraaglijk lijden kan worden voorkomen. Ook voor de familie kan kennis van deze mogelijkheid rust geven. Daarom doet diegene die een slechte prognose heeft gekregen, er goed aan bijtijds na te denken over de mogelijkheid van sedatie en hierover te spreken met de huisarts. Dan kunnen alle voor en tegens tegen elkaar worden afgewogen. Ook de familie kan daarin worden betrokken. Zij weet dan hoe hun geliefde over deze mogelijkheid denkt.
Het gebruik van het middel van sedatie is ingrijpend. Wanneer de patiënt in een diepe slaaptoestand wordt gebracht, betekent dit dat het moment van sterven nabij is. Dan is het moment van afscheid nemen gekomen. Ingrijpend is dit moment niet alleen omdat er afscheid moet worden genomen, maar ook omdat de ontmoeting met de Allerhoogste aanstaande is. Wordt de pijn of benauwdheid zo hevig dat dit voor de patiënt ondraaglijk is, en ook lijden voor de omgeving met zich meebrengt, dan kan palliatieve sedatie worden overwogen.
Bij hevige onrust of angst kan, zoals gezegd, ook gesprek en het aanwezig-zijn van geliefden al heel rustgevend en geruststellend zijn. Dan mag ook gewezen worden op de troost van het evangelie. Juist die laatste momenten van bewust contact kunnen onvergetelijk mooi zijn. Maar ook als terminale sedatie onvermijdelijk is, er louter pijn en verdriet is, en het moment van afscheid nemen wel móet komen, mogen troostrijke woorden uit het evangelie klinken.
D.J. Steensma, Feanwâlden
Deze twee artikelen zijn (in iets andere vorm) eerder verschenen in: Ambtelijk Contact. Maandblad ten dienste van ouderlingen en diakenen van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland, jrg.60, nr.2 (maart-april, 2021).