De vorige keer zijn enkele opmerkingen gemaakt over de achtergrond van de term huwelijksbevestiging. Deze term die wordt gebruikt voor een kerkdienst waarin om een zegen over het huwelijk wordt gebeden, wekt de indruk dat de eigenlijke huwelijkssluiting in de kerk plaatsvindt en dat wat voor de overheid gebeurt slechts bijzaak is.
De achtergrond van dit begrip ligt in het recht. Er is een tijd geweest dat de kerk deed wat de overheid moet doen. Vandaag heeft het woord bevestiging (in kerkelijke context) geen enkele juridische betekenis meer. Het huwelijk komt tot stand voor de overheid. Daarom is het woord bevestiging in verband met een dienst waarin het bruidspaar de zegen van God ontvangt, niet zo gelukkig.
Psychologische bevestiging
Wat gebeurt er dan in de kerk als we toch blijven spreken over een bevestiging? Daarover is in het gereformeerde kerkrecht nagedacht. Er is gezegd dat het woord vooral een psychologische betekenis heeft. Deze betekenis is dat de belofte die man en vrouw afleggen, wordt vastgemaakt in hun hart. God is daar dan aan het werk. Hij spreekt tot hun geweten, en bindt hun belofte op hun hart. Deze ‘bevestiging’ geeft hun huwelijk extra vastheid.
Die vastheid is er al doordat man en vrouw elkaar hun jawoord hebben gegeven voor de burgerlijke overheid als Gods dienares. Maar – zo is de gedachte – dat jawoord voor de ambtenaar van de burgerlijke stand is nog niet genoeg vastgeklonken in het hart van bruid en bruidegom. Dat kan nóg vaster en nóg steviger gebeuren, zodat het huwelijk de tijd kan doorstaan.
Dit lijkt op wat de Rooms-Katholieke Kerk stelt. Volgens Rome wordt een huwelijk van gedoopten pas echt gesloten in de kerk. Dan bedienen bruid en bruidegom met hun jawoord aan elkaar het sacrament van het huwelijk, in aanwezigheid van een pastoor. Is een sacrament niet bedoeld tot versterking van het geloof? Zo grift het huwelijkssacrament als het ware het jawoord in het hart van de gedoopten. Zo beleven menige bruid en bruidegom het uitspreken van hun jawoord in de kerk. ‘Nu spreken wij ons jawoord pas echt uit voor het aangezicht van de HERE.’ Die klank heeft het woord ‘bevestigen’ zo langzamerhand ook in onze kerken gekregen.
Trouwdienst
Volgens onze kerkorde (art. 70) moet een kerkenraad er dus ‘naar vermogen’ op toezien dat een huwelijk in de kerk wordt ‘bevestigd’. De kerkorde bedoelt dan (naar we mogen aannemen) dat het jawoord van man en vrouw wordt vastgeklonken in hun hart, zodat zij elkaar echt liefde en trouw zullen betonen gedurende heel hun leven.
Daartoe belegt de kerkenraad dan een speciale ‘trouwdienst’. Althans, dat is gebruikelijk. Daar wordt dan ook een formulier gelezen dat door de kerken is vastgesteld. In deze dienst beloven man en vrouw dat zij elkaar trouw zullen blijven tot de dood scheiding maakt. Uitdrukkelijk wordt er dan bij vermeld dat zij deze belofte uitspreken ‘voor God en zijn gemeente’. Zo wordt hun belofte aan elkaar en aan de Here vastgemaakt in hun hart. Het jawoord wordt uitgesproken in een eredienst van de gemeente, waar de Here op een bijzondere wijze tegenwoordig is.
De voorganger in de dienst mag deze (geestelijke) bekrachtiging nog extra bekrachtigen door het uitspreken van een bemoediging die de pasgetrouwden ontvangen na hun jawoord. Zij mogen horen dat God hen heeft samengevoegd. En dat Hij hen geroepen heeft om samen verder te gaan en een nieuwe levenseenheid te vormen: ‘God de HERE heeft u samengevoegd; Hij heeft u door zijn genade tot deze heilige staat van het huwelijk geroepen. De Vader der barmhartigheid verbinde u met zuivere liefde en trouw, vervulle u met zijn genade en geve u zijn zegen.’ Aldus het formulier dat door de synode van 2007 is vastgesteld. Tussen haakjes: Aan deze zegenbede in het nieuwe formulier is ook nog een waarschuwing toegevoegd (anders dan in het formulier dat het laatst is vastgesteld in 1974). Deze waarschuwing is: ‘wat God heeft samengevoegd, scheide de mens niet.’ Opnieuw een extra middel om de belofte vast te maken in het geweten van de pasgetrouwden, tot versterking van hun trouw aan elkaar.
De voorganger geeft ook aan het bruidspaar de belofte dat God met hen meegaat. De persoonlijke aanspraak maakt het verschil met de belofte die de voorganger aan het einde van een kerkdienst de gehele gemeente meegeeft. De gemeente van Christus is een gezegende gemeente. God schenkt zijn zegen aan diegenen aan wie Hij zijn naam heeft verbonden. Hij belooft dat Hij met de zijnen meegaat. Pasgehuwden, ook leden van de gemeente, worden daarin dan volgens het huwelijksformulier persoonlijk aangesproken.
Vastmaken
De kerkenraad moet er dus op toezien dat God het jawoord van de gehuwden kan bevestigen in het hart van de gehuwden. Deze vastmaking gebeurt (a) door de context: een kerkdienst; (b) door het doen van de belofte die overeenstemt met wat het evangelie van gehuwden vraagt; en (c) door het uitspreken van een bemoediging en zegen. Deze ‘bevestiging’ lijkt daarmee op een sacrament. Zoals een sacrament het geloof versterkt (en bevestigt), zo moet dan ook de huwelijksbevestiging de huwelijkstrouw versterken (en bevestigen).
De kerkorde suggereert dat aan deze bekrachtiging ook de persoon die handelt, meewerkt. De kerkorde schrijft namelijk voor dat een huwelijksbevestiging moet plaatsvinden door een dienaar des Woords. Tussen haakjes: onze laatste generale synode heeft uitgesproken dat ook een ouderling aan het einde van de kerkdienst een zegen mag uitspreken. Vast en zeker zal dat dan ook mogen bij het gebed om Gods zegen over een huwelijk. Als er aan het einde van de dienst een zegen mag worden uitgesproken, dan ook in het midden van de dienst.
In het verleden gebeurde soms in ons kerkverband dat deze ‘bevestiging’ plaatsvond op een zondagmorgen in een reguliere kerkdienst. Dan is heel de gemeente getuige van het jawoord. Als de bedoeling van de bevestiging is dat de belofte van God wordt vastgemaakt in het hart van de zijnen, dan zou dat juist daar kunnen gebeuren!
D.J. Steensma, Feanwâlden