De predikant heeft twee belangrijke taken in de eredienst. Hij is geroepen tot de verkondiging van het Woord en hij moet de gemeente voorgaan in de dienst van het gebed.
Voorbereiding
De eerste taak, de verkondiging van het Woord, vereist een zorgvuldige voorbereiding. Er moet een Bijbeltekst gevonden/gekozen worden; er is vertaalwerk, exegese, meditatie nodig, en dan moet de preek zelf nog geschreven worden. Een preek maken kost uren aan voorbereidingstijd. Dat is ook logisch, het is immers een gewichtige taak die op de schouders van de prediker rust. Een mens die het Woord van God moet verkondigen. De preek moet trouw zijn aan de Bijbel, de preek moet vrij zijn van dogmatische onwaarheden, daarbij moet de preek ook actueel zijn en aansprekend voor de hoorders. De preek is niet zomaar een praatje...
En het gebed dan? Waar moet het gebed aan voldoen? Hoeveel voorbereidingstijd is er nodig voor de dienst van het gebed? Ik heb sterk de indruk dat zowel de predikant als de gemeente minder eisen aan het gebed stellen dan aan de prediking. Aan de voorbereiding van de preek wordt ook meer tijd besteed dan aan het gebed. Dat is niet verwonderlijk en ook niet noodzakelijkerwijs verkeerd. Het maakt mij wel nieuwsgierig naar welke consequenties dat kan hebben voor het gebed.
Oefenen
Ik mag sinds februari 2020 voorgaan in onze kerken en heb daardoor inmiddels al enige ervaring met het voorgaan in de diensten en de voorbereiding die daarbij hoort. De meeste tijd zit ook bij mij in de voorbereiding van de preek. De voorbereiding op de gebeden vindt vooral in mijn hoofd plaats. Uiteindelijk komen alleen de verschillende gebedspunten op papier terecht. De rest ‘gebeurt’ op de kansel.
Als proponent (admissiaal-student met preekconsent) heb je na de kerkdienst een gesprek met de kerkenraad over de dienst. Vaak gaat het in die bespreking vooral over de preek, maar niet tot nauwelijks over het gebed. Hoe weet je of je ‘goed’ gebeden hebt?
Aan de TUA wordt gedurende meerdere collegeblokken het vak homiletiek (preekkunde) gegeven. Studenten moeten meermaals in college preken om zich te oefenen in het preken. Iets vergelijkbaars wordt er niet gedaan met het gebed.
Kritiek ontvangen op een preek is al een kwetsbaar iets, laat staan kritiek op het gebed. Het gebed is een intieme geloofspraktijk, het spreken tussen de kleine mens in zijn of haar geloofsrelatie met de Allerhoogste. Kan je daar wel iets over zeggen? Is het ene gebed in de eredienst beter te noemen dan het andere? We betreden hier gevoelig terrein maar dat iets kwetsbaar en gevoelig ligt betekent nog niet dat we het er niet over moeten hebben.
De inhoud van het gebed
Het zal onmogelijk zijn om een lijst op te stellen met eisen waaraan elk gebed zou moeten voldoen. De gebeden zouden misschien wel erg op elkaar gaan lijken en worden eindeloos. De theologie zou de inhoud van het gebed gaan bepalen. Het spreken met God, het in ontmoeting treden met de Hemelse Vader vraagt niet om voorgeschreven regels of een checklist.
Tegelijkertijd moeten we ons ervan bewust zijn dat wanneer we voorgaan in het gebed, dat dit gebed ook een vormende functie heeft. De oude regel Lex orandi, Lex credendi (de regel van het gebed is de regel van het geloof) is nog altijd van toepassing. Wat wij bidden is vormend voor wat wij geloven, maar dat geldt zeker ook voor wie dit gebed met ons meebidt. Wanneer iemand alleen gewend is dat er gebeden wordt tot de Almachtige Here die toornt over de nietige zondaar, dan is dat van invloed op het beeld dat hij/zij van God heeft. Dat is ook het geval wanneer iemand alleen gewend is dat er gebeden wordt tot de Liefdevolle Vader die altijd voor ons zorgt. Hier komen het gebed en godsbeeld bij elkaar.
Masterscriptie
Voor mijn masterscriptie heb ik meerdere gebeden onderzocht op het godsbeeld. Wat zeggen de beluisterde gebeden mij over wie God is? Hoe wordt God aangesproken? Welke typering wordt er gegeven van wie Hij is? Wat is het doel van het gebed? Is het een vraag, klacht, lofprijzing, schuldbelijdenis of een dankgebed?
Het voert te ver om nu in enkele woorden het volledige resultaat van mijn onderzoek te presenteren maar ik wil toch graag wat grove lijnen doortrekken. Het was opvallend dat in de meeste gebeden vooral de liefde van God werd genoemd en Zijn macht. Andere eigenschappen van God kwamen in mindere mate aan de orde, er is te denken aan Zijn heiligheid, rechtvaardigheid en Zijn eeuwigheid. Is de ene eigenschap geen onderwerp voor het gebed? Zijn die eigenschappen van God minder belangrijk voor ons?
In de meeste gebeden werd God aangesproken met de Vadernaam, er waren echter ook predikanten die in hun gebeden God geheel niet aanspraken als Vader. Wat betekent het wanneer de voorganger niet de vrijmoedigheid heeft om God aan te spreken als de Hemelse Vader, zoals Jezus Zijn discipelen heeft geleerd in het Onze Vader?
In slechts een enkel gebed wordt er aan God expliciet gevraagd om verhoring. Gaan we er stilzwijgend vanuit dat God naar ons luistert en ons gebed verhoort?
Zo heb ik een paar facetten genoemd die mij zijn opgevallen in het beluisteren van meerdere gebeden. Ik hoop dat het aanzet tot een verder en dieper nadenken over het voorgaan in gebed. Het hoeft helemaal niet te ontmoedigen. Er is voor het vrije gebed geen eenduidig voorschrift. Dat maakt het juist een vrij gebed. Laat dit artikel vooral een aanmoediging zijn om vooral vrijer te bidden. Eens te ‘spieken’ bij het gebed van een ander, om er zelf van te leren. Er is nog zoveel om bij God te brengen in het gebed. Dan zou eenzijdigheid wel eens zondig kunnen zijn?
Errit Sjoerd van der Heide, Apeldoorn