In een serie van korte artikelen wil ik samen met u en jullie kijken naar wat we de Orde van dienst noemen. De dingen die gebeuren in een kerkdienst. Want elk onderdeel heeft zijn eigen rol en achtergrond, maar kennen we die nog? Het lijkt ons goed om als het ware de boel af te stoffen en ons af te vragen: Waarom doen we de dingen die we doen?
De ingrediënten van de preek
Je kunt de preek wel een beetje vergelijken met een warme maaltijd. Je hebt verschillende ingrediënten die samen één geheel vormen dat hopelijk lekker smaakt en goed voedt. Van het ene te veel of van het andere te weinig zorgt voor een vreemde smaak. Maar net zoals met maaltijden is ook elke preek weer anders. Toch zijn er een paar zaken die je vaak terug ziet komen, en daar wil ik hieronder kort bij stilstaan.
1. Geestelijke leiding
Bij ‘geestelijke leiding’ gaat het om hoe de predikant, in de preek, laat zien op welke manier de Heilige Geest het heil, dat Christus Jezus heeft verworven, uitwerkt in en toepast aan de harten en levens van zondige mensen. Hoewel de term ‘geestelijke leiding’ doet vermoeden dat het nadrukkelijk om het werk van de Heilige Geest gaat, staat dit werk niet los van de Vader en de Zoon. Geestelijk leidinggeven is daarom ook altijd trinitarisch. Dat betekent dat er aandacht is voor de drie-eenheid. Geestelijk leidinggeven in een preek bevat een paar kernelementen:
Exegetisch gefundeerd
Het Woord staat centraal in de preek en dat Woord wil en moet bediend worden. Een preek bestaat daarom altijd uit een bepaalde vorm van uitleg die vervolgens op een bepaalde manier wordt toegepast op de hoorder (wat kan ik hier nou mee). Als de predikant op de kansel staat heeft hij niet het woord, hij dient het Woord. Dit verplicht de predikant tot exegese, dat is Bijbeluitleg.
Trinitarisch getoonzet
Het trinitarische aspect in de preek wil zeggen dat er gesproken wordt over hoe de beschikking van heil door God de Vader, de verwerving van het heil door God de Zoon en de bediening van het heil door de Heilige Geest functioneert bij het Schriftgedeelte. Wie preekt, spreekt voluit van de Drie-enige God: Vader, Zoon en Geest. Eenzijdigheid zorgt voor een bepaalde scheefgroei in leer en leven. In de prediking functioneert het dogma van de triniteit als een schildwacht en een huismeester. Het is de taak van de schildwacht om voortdurend de wacht te houden en waakzaam te zijn. Zo moet het dogma van de triniteit ervoor waken dat in de prediking op een goede, Bijbelse manier over de drie-enige God gesproken wordt. Hij slaat alarm als we eenzijdig worden of een verkeerd spoor inslaan. Naast de functie van schildwacht wil het trinitarische dogma ook functioneren als huismeester m.b.t. de prediking. Een huismeester heeft een dienende taak. Hij wijst iedere medewerker zijn plaats en taak toe en zorgt ervoor dat alles in huis zo goed mogelijk functioneert.
Onderscheidenlijk element
Onderscheidenlijk wil zeggen dat er oog is voor de werkelijkheid van de gemeente. De Kerk is niet een vergadering van gelovigen van een bepaald standaard type. Het onderscheid dat het meest in het oog springt, is het onderscheid tussen gelovig en ongelovig. Maar daar stopt het niet. Er is namelijk ook sprake van een grote verscheidenheid onder de gelovigen op het gebied van groei, zwakheid, de strijd, de aanvechting en de zekerheid.
Naast die groepen heeft de prediking ook te maken met een tweeërlei effect. Dit zien we terug in de gelijkenis van Jezus over de zaaier, het zaad en de verschillende plaatsen waar dit gezaaid wordt (zie o.a. Matth. 13:1-23). Het gehoorde Woord draagt daar vrucht óf niet. In het verlengde hiervan kan ook gedacht worden aan de twee wegen in de prediking. De weg der goddelozen en de weg der rechtvaardigen, een onderscheid dat diepgeworteld ligt in het Oude Testament en terugkomt in het Nieuwe Testament (zie Matth. 7:13vv en Luk. 13:24). Hiermee hangt samen dat er in de prediking ook sprake moet zijn van de bediening van de zogenaamde sleutelmacht. Door de prediking van het evangelie wordt, zoals de Heidelbergse Catechismus het noemt 'het hemelrijk ontsloten en toegesloten'.
2. Bevindelijkheid
Het oude Nederlandse woord bevinding betekent geloofservaring. In de Dordtse Leerregels uit 1619 komen we het woord bevinding (in de Latijnse tekst 'experientia') tegen en daar gaat het over de 'bevinding van de heiligen'. Deze bevinding of geloofservaring is gericht op de drie-enige God. Met andere woorden, dat je mag merken en ervaren dat God is zoals Hij over Zichzelf spreekt in Zijn Woord. Daarom is deze geloofservaring gehoorzaam aan het Woord van God en het bevestigt dat het Woord van God waar is. Het bevindelijke element in de preek komt naar voren als er gesproken wordt over hoe de Heilige Geest mensen het geloof in Jezus en Zijn heil leert en wat de intenties en gevolgen hiervan zijn voor ons dagelijks leven. Zoals prof. W.H. Velema ergens schrijft: ‘Niet alleen Christus met Zijn werk voor ons en buiten ons moet in de prediking aan de orde komen. Ook het werk van Christus door Zijn Geest in ons moet in de prediking een plaats krijgen.’
Volgende keer
De volgende keer willen we, als de Heere het geeft kijken naar de plaats van de inzameling van de gaven in de kerkdienst.
Dennis van der Wal, Aalten